Atopowe zapalenie skóry (AZS) to choroba o złożonych przyczynach. Obecnie naukowcy uważają, że zazwyczaj jest wywoływana współdziałaniem czynników genetycznych, środowiskowych i immunologicznych (Hülpüsch i in. 2021). Jak wykazały badania, na zaostrzenie stanów zapalnych wpływ mają także złe emocje, takie jest stres. Jakie są zależności między stresem a AZS? Czy można je w jakiś sposób minimalizować?

Wpływ AZS na stan emocjonalny

AZS to oczywiście przede wszystkim choroba skóry, która objawia się m.in. osłabieniem bariery skórnej oraz charakterystycznymi wypryskami. To jednak tylko wierzchołek góry problemów, z którymi borykają się atopicy. Towarzyszący AZS świąd bywa bowiem tak silny, że może powodować kłopoty ze snem, które przekładają się na ogólne pogorszenie samopoczucia. Co więcej, wypryski, stany zapalne i wszelkie zmiany w widocznych miejscach na skórze powodują ogromny dyskomfort. Charakterystyczne jest to zwłaszcza u dzieci z AZS. Ich rówieśnicy często nie zdają sobie sprawy, że choroba nie jest zaraźliwa, i widząc specyficzne dla atopii zmiany skórne, mogą reagować unikaniem atopików. Takie wykluczenie i stygmatyzacja jest ogromnym obciążeniem psychicznym.

Oczywiście podobne problemy nie dotyczą jedynie dzieci. Dorośli z AZS również cierpią i spotykają się z wykluczeniem. Co więcej, terapia i specjalistyczne kosmetyki są drogie, a atopicy praktycznie nie mogą się rozstawać z emolientami. Skóra atopowa potrzebuje bowiem nieustannego nawilżenia i ochrony, co może rodzić obawy w rodzaju „a co, jak będę na zebraniu w pracy i okaże się, że zapomniałem/am z domu kosmetyku?” Wszystko to sprawia, że atopowemu zapaleniu skóry często towarzyszy wycofanie z życia społecznego, problemy z koncentracją i snem, złe samopoczucie, ostry, przewlekły stres, a nierzadko także i depresja. Te intuicje potwierdzają badania naukowe, które wykazały, że dorośli z wypryskiem atopowym są bardziej narażeni na rozwój depresji i zaburzeń lękowych (Schonmann i in. 2020).

Stres zaostrza objawy AZS

Każdy wie, że przewlekły stres odbija się negatywnie na całym organizmie. Prowadzi do obniżenia odporności i problemów ze snem, może także przyczyniać się do zachorowania na depresję czy problemów jelitowo-żołądkowych. Negatywne emocje działają również na skórę – zwłaszcza u osób z AZS, których bariera skórna już jest osłabiona przez chorobę. Stres stymuluje wydzielanie kortyzolu (który zresztą potocznie nazywa się hormonem stresu) z nadnerczy. Ponadto przyspiesza krążenie i rozgrzewa skórę, a także prowadzi do dysfunkcji bariery naskórkowej (Arndt i in. 2008).

Oczywiście trzeba pamiętać, że stres jest naturalną reakcją organizmu na zagrożenie, niepewność i trudne sytuacje. Twoim celem nie powinno być więc jego całkowite wyeliminowanie. Podobnie jest z innymi, nazywanymi potocznie „złymi” emocjami, takimi jak lęk czy złość. Te stany są integralną częścią ludzkiej psychiki i nie można ich tłumić, ale kiedy stają się dominujące i przytłaczające, to rzutują na jakość życia, a w przypadku atopików również na zaostrzenie objawów. Co więcej, zestresowana skóra może słabiej reagować na leki, przez co nawroty choroby stają się częstsze i bardziej dotkliwe.

Wszystko to sprawia, że walka z AZS, która już sama w sobie jest niełatwa, staje się jeszcze większym wyzwaniem. Tym bardziej że stres w atopii powoduje swoiste błędne koło: zmiany skórne wywołują stres, który z kolei zaostrza stany zapalne, tym samym powodując jeszcze większy dyskomfort i złe emocje. Dlatego w terapii AZS ważne jest, aby dbać nie tylko o zdrowie skóry, ale także i o higienę psychiczną. Potwierdzają to badania, które wykazały, że działania zmniejszające stres poprawiają nie tylko samopoczucie, ale także zmniejszają objawy skórne. Jak więc możesz redukować złe emocje w swoim życiu? Oto kilka propozycji.

Strategie radzenia sobie ze stresem

• Zadbaj o jakość snu: taka sugestia dla atopików jest podobna do „nie drap się”. Tak, to bardzo trudne w AZS i jest całkowicie zrozumiałe, że osoby z egzemą reagują ze zdenerwowaniem, słysząc podobne „rady”. Niemniej jednak prawidłowy sen jest niezwykle ważny dla zdrowia psychicznego. Co możesz zrobić, kiedy intensywny świąd nie daje Ci zasnąć? Przede wszystkim pamiętaj o aplikowaniu kremu nawilżającego przed snem. Ponadto przestań korzystać z urządzeń elektronicznych na minimum godzinę przed pójściem do łóżka oraz zadbaj o swoją sypialnię: powinna być chłodna, czysta i ciemna. Jeżeli powyższe rady nie spowodują poprawy jakości snu, zwróć się o pomoc do lekarza. Więcej na ten temat pisaliśmy tu: jak poprawić jakość snu?
• Ćwicz regularnie: sport i aktywność fizyczna to jedne z najlepszych metod poprawy samopoczucia. Niestety, w przypadku atopii nie zawsze można je wykonywać, ponieważ pot może być jednym z czynników wyzwalających chorobę. Zaraz po treningu weź więc prysznic i zmień ubranie. Jeżeli to nie pomaga, a pot jest dla Ciebie naprawdę problematycznym wyzwalaczem, to nawet lekka aktywność (np. spacery) dobrze zrobi dla Twojego zdrowia psychicznego.
• Wykorzystaj techniki relaksacyjne: wybór jest obszerny i każdy powinien znaleźć coś dla siebie. Możesz uprawiać jogę, medytować, słuchać relaksującej muzyki, ćwiczyć oddychanie, kolorować i rysować lub spróbować czegoś zupełnie innego, co przynosi Ci spokój i ukojenie.
• Zasięgnij porady eksperta: może to być psycholog lub psychodermatolog. Psychodermatologia jest stosunkowo nową specjalizacją, która łączy w sobie psychiatrię, psychologię i dermatologię. Uprawiający ją specjaliści wiedzą, że same leki dermatologiczne często są niewystarczającym leczeniem, jeżeli nie towarzyszy im również poprawa komfortu psychicznego i redukcja stresu pacjenta.

Skuteczna terapia AZS wymaga więc holistycznego podejścia, uwzględniającego zarówno same problemy skórne, jak i potrzeby psychiczne pacjenta. W skrajnych wypadkach, kiedy atopia łączy się z depresją lub silnymi zaburzeniami lękowymi, konieczna może okazać się farmakologia – oczywiście tylko, jeżeli zaleci ją lekarz.

Bibliografia:

Arndt, J., Smith, N., Tausk, F. (2008). Stress and atopic dermatitis. Current allergy and asthma reports, 8(4), 312-317.

Czuba, B. (2021). Rola czynników psychologicznych w przebiegu atopowego zapalenia skóry. Edukacja• Terapia• Opieka, 3, 218-226.

Hülpüsch, C., Weins, A. B., Traidl‐Hoffmann, C., Reiger, M. (2021). A new era of atopic eczema research: Advances and highlights. Allergy, 76(11), 3408-3421.

Kaczmarska, A., Curyło-Sikora, P. (2016). Problematyka stresu–przegląd koncepcji. Hygeia Public Health, 51(4), 317-321.

Polak, D., Teległów, A., & Piotrowska, A. (2020). Wpływ czynników psychologicznych na powstawanie i przebieg wybranych chorób skóry oraz znaczenie zaburzeń dermatologicznych w dobrostanie psychicznym. 9, 455-60.

Schonmann, Y., Mansfield, K. E., Hayes, J. F., Abuabara, K., Roberts, A., Smeeth, L., Langan, S. M. (2020). Atopic eczema in adulthood and risk of depression and anxiety: a population-based cohort study. The Journal of Allergy and Clinical Immunology: In Practice, 8(1), 248-257.