Atopowe zapalenie skóry (AZS) to przewlekła, zapalna choroba o nawrotowym charakterze. Skóra osób cierpiących na AZS łatwiej wysycha i jest pokryta charakterystycznymi zmianami. Chorobie towarzyszy także ostry, często obejmujący całe ciało świąd. AZS jest nieuleczalne, ale do pewnego stopnia można je kontrolować i wydłużyć okresy remisji. W tym celu coraz więcej osób szuka naturalnych, roślinnych alternatyw dla konwencjonalnych terapii farmakologicznych. Które zioła przyniosą ulgę skórze atopowej? Czy rośliny lecznicze w terapii AZS mogą całkowicie zastąpić inne formy leczenia?

Dlaczego pacjenci sięgają po rośliny lecznicze w terapii AZS?

Liczba zachorowań na AZS w ostatnich dziesięcioleciach wzrasta, o co obwinia się szeroko pojęty „zachodni styl życia”: urbanizację, wzrost zanieczyszczeń powietrza czy stres [1]. Choroba jest niezwykle uciążliwa. Większość ludzi martwi się swoim wyglądem, dlatego widoczne zmiany skórne powodują duży dyskomfort. Do tego uciążliwy świąd nie daje spać, a z powodu niewyspania rosną problemy z koncentracją. A wszystko to potęguje fakt, że jak na razie, na AZS nie ma lekarstwa i trudno powiedzieć, czy kiedykolwiek będzie.

Z tych powodów pacjenci szukają alternatywnych form terapii. Zwracają się ku homeopatii, specjalnym dietom wykluczającym czy leczniczym ziołom. Wiele z tych metod nie ma potwierdzonego naukowo działania, ale niektóre owszem. Przyjrzyjmy się roślinom, które mogą skutecznie poprawić zdrowie skóry i jakość życia osób z AZS.

Rozmaryn lekarski (Rosmarinus officinalis L)

Rozmaryn lekarski to śródziemnomorska roślina o liściach przypominających grube igły. Był używany od wieków w medycynie ludowej jako roślina lecznicza, ale także jako afrodyzjak czy do odstraszania demonów [2]. Badania potwierdziły, że ekstrakt z liści rozmarynu ma właściwości przeciwzapalne porównywalne do indometacyny (indometacyna to niesteroidowy lek przeciwzapalny wykorzystywany np. w reumatoidalnym zapaleniu stawów) [3]. Dodatkowo roślina ta zwalcza wolne rodniki, a więc spowalnia procesy starzenia się skóry. Dlatego jest z powodzeniem wykorzystywana w przemyśle kosmetycznym [4]. Olejek rozmarynowy stosuje się w terapii AZS [5].

Rośliny lecznicze w terapii AZS: Rumianek pospolity (Chamomilla recutita)

Rumianek jest ziołem o szerokim spektrum działania, ale jego najsilniejsze właściwości to działanie przeciwzapalne, co jest szczególnie istotne w kontekście AZS. Jego delikatność sprawia, że jest odpowiedni nawet dla bardzo wrażliwej skóry. Przegląd 11 różnych badań naukowych wykazał, że różne formy preparatów zwierających rumianek (np. ekstrakty alkoholowe, napary oraz maści) mają potencjał w terapii m.in. rumienia wywołanego promieniowaniem UV, kontaktowego zapalenia skóry oraz wyprysku atopowego [6].

Aloes (Aloe vera)

Aloes to roślina używana w tradycyjnej medycynie wielu krajów. W kontekście zbawiennego wpływu na skórę aloes był wspomniany w dokumentach sprzed ponad 2000 lat! To, co zaobserwowali nasi przodkowie, dziś potwierdzają badania naukowe. Aloes ma właściwości antybakteryjne, przeciwzapalne i wspomagające gojenie ran [5, 7, 8]. Ponadto jest znany ze swojego intensywnego działania nawilżającego oraz łagodzącego świąd. Pacjenci stosujący tę roślinę zgłaszają zmniejszenie suchości skóry i objawów egzemy. Aloes można stosować w formie żelu lub okładów, jednak wcześniej warto wykonać test na skórze. Uwaga: uczulenie na rośliny takie jak czosnek, cebula, hiacynty, lilie i tulipany oznacza duże ryzyko uczulenia także na aloes [9].

Lukrecja gładka (Glycyrrhiza glabra)

Lukrecja to kolejna roślina na naszej liście, która w tradycyjnej medycynie była używana w wielu celach leczniczych. Stosowano ją na oparzenia i rany, w celu pobudzenia laktacji, w leczeniu obrzęków, jako krople do oczu w terapii zapalenia spojówek i w wielu innych schorzeniach [10]. Ma silne właściwości przeciwzapalne, co czyni ją cennym wsparciem w pielęgnacji skóry atopowej. Zmniejsza podrażnienia i świąd, a także wspiera regenerację skóry. Wykazuje również aktywność przeciwalergiczną. Badanie na 30 pacjentach z egzemą potwierdziło, że ekstrakt z lukrecji skutecznie zmniejsza rumień i podrażnienia. Co więcej, pacjenci nie zgłaszali żadnych negatywnych skutków [5]. Lukrecja jest więc względnie bezpieczna – względnie, ponieważ przy każdej „ziołoterapii” skóry wrażliwej należy zachować ostrożność i najlepiej wcześniej testować roślinę.

Nagietek lekarski (Calendula officinalis)

Nagietek lekarski jest znany ze swoich właściwości przeciwzapalnych i przeciwbakteryjnych, co sprawia, że jest jednym z najczęściej stosowanych ziół w leczeniu stanów zapalnych skóry. Działa łagodząco na skórę podrażnioną, wspomaga gojenie mikrouszkodzeń oraz przynosi ulgę w przypadku świądu. Kwiaty nagietka zawierają flawonoidy, triterpeny oraz polisacharydy, które mają silne działanie kojące i regenerujące. Regularne stosowanie produktów z nagietkiem może zmniejszyć stan zapalny oraz przyspieszyć regenerację naskórka. Badanie na myszach wykazało, że nagietek działa przeciwnowotworowo [5]. Roślinę tę można znaleźć w maściach i kremach dedykowanych skórze wrażliwej i atopowej. Naturalny napar z nagietka może być również stosowany jako łagodzący kompres na zmienione chorobowo miejsca.

Żyworódka (Kalanchoe)

Żyworódka to sukulent używany w medycynie ludowej m.in. w leczeniu kamieni nerkowych, wrzodów żołądka czy reumatoidalnego zapalenia stawów. Badania potwierdziły, że działa przeciwzapalnie i przeciwbakteryjnie, przyspiesza gojenie ran oraz łagodzi świąd i zaczerwienienia [11]. Te właściwości sprawiły, że badacze zainteresowali się wykorzystaniem żyworódki w produktach dermatologicznych. Wykazały one np., że krem antyseptyczny z liści żyworódki działa przeciwbakteryjnie [12]. Jednak jak na razie brak badań, które pokazałyby skuteczność preparatów zawierających żyworódkę w terapii atopowego zapalenia skóry. Fakt, że roślina działa przeciwzapalnie, pozwala mieć nadzieję, że ma potencjał w pielęgnacji skóry atopowej. Jednak prowadząc taką terapię na własną rękę, należy zachować szczególną ostrożność.

Rośliny lecznicze w terapii AZS: na co zwrócić uwagę?

Chociaż rośliny lecznicze mogą stanowić skuteczne wsparcie w terapii AZS, należy pamiętać, że nie zastąpią one całkowicie leków przepisanych przez lekarza oraz emolientów. Ważne jest, aby przed rozpoczęciem stosowania nowych preparatów ziołowych skonsultować się z dermatologiem lub alergologiem. U osób z AZS skóra jest bardzo wrażliwa, dlatego nawet naturalne produkty mogą wywołać reakcje alergiczne. Warto również wybierać kosmetyki o sprawdzonym składzie, wolne od sztucznych dodatków, parabenów oraz substancji zapachowych, które mogłyby podrażnić skórę.

Bibliografia:

[1] Luschkova, D., Zeiser, K., Ludwig, A., & Traidl-Hoffmann, C. (2021). Atopic eczema is an environmental disease. Allergologie select, 5, 244.

[2] Wojciechowska-Budzisz, M. Rozmaryn lekarski–właściwości lecznicze i zastosowanie.

[3] Altinier, G., Sosa, S., Aquino, R. P., Mencherini, T., Loggia, R. D., & Tubaro, A. (2007). Characterization of topical antiinflammatory compounds in Rosmarinus officinalis L. Journal of agricultural and food chemistry, 55(5), 1718-1723.

[4] de Macedo, L. M., Santos, É. M. D., Militão, L., Tundisi, L. L., Ataide, J. A., Souto, E. B., & Mazzola, P. G. (2020). Rosemary (Rosmarinus officinalis L., syn Salvia rosmarinus Spenn.) and its topical applications: A review. Plants, 9(5), 651.

[5] Chishti, M. A., Akram, M., Rangasamy, S., Garcia-Sierra, F., Al Hasibuzzaman, M., Ozdemir, F. A., … & Sfera10, A. (2024). A review on herbal medicinal plants used in the management of atopic dermatitis.

[6] Ferreira, E. B., Vasques, C. I., Jesus, C. A. C., & Reis, P. E. D. (2015). Topical effects of Chamomilla Recutita in skin damage: A literature review. Pharmacologyonline, 3(2015-), 123-130.

[7] Liang, J., Cui, L., Li, J., Guan, S., Zhang, K., & Li, J. (2021). Aloe vera: a medicinal plant used in skin wound healing. Tissue Engineering Part B: Reviews, 27(5), 455-474.

[8] Zagórska-Dziok, M., Furman-Toczek, D., Dudra-Jastrzębska, M., Zygo, K., Stanisławek, A., Kapka-Skrzypczak, L. (2017). Evaluation of clinical effectiveness of Aloe vera-a review. Journal of Pre-Clinical and Clinical Research, 11(1).

[9] Guo, X., Mei, N. (2016). Aloe vera: A review of toxicity and adverse clinical effects. Journal of Environmental Science and Health, Part C, 34(2), 77-96.

[10] Hasan, M. K., Ara, I., Mondal, M. S. A., & Kabir, Y. (2021). Phytochemistry, pharmacological activity, and potential health benefits of Glycyrrhiza glabra. Heliyon, 7(6).

[11] Quazi Majaz, A., Tatiya, A. U., Khurshid, M., Nazim, S., & Siraj, S. (2011). The miracle plant (Kalanchoe pinnata): a phytochemical and pharmacological review. Int J Res Ayurveda Pharm, 2(5), 1478-82.