Alergiczne kontaktowe zapalenie skóry (ACD) to choroba zapalna skóry (egzema). Jest to rodzaj wyprysku kontaktowego, w którym przyczyną powstających na skórze zmian jest kontakt z alergenami. ACD to jedna z najczęstszych dermatoz, źródło dużego cierpienia i frustracji, często prowadzące do wycofania z życia zawodowego i społecznego. Jakie są przyczyny alergicznego wyprysku kontaktowego? Jak go leczyć?

Czym jest alergiczny wyprysk kontaktowy?

Alergiczne kontaktowe zapalenie skóry to choroba zapalna skóry wywoływana przez kontakt z alergenami. Powoduje zmiany na skórze takie jak zaczerwienienie, obrzęk, rumień i strupy. Powstają także grudki wysiękowe i drobne pęcherzyki, a w miejscu styczności z alergenem pęcherze (Kapuśniak, 2005, Świerczyńska-Krępa, 2022). Zmiany występują zwykle do 1-2 dni po kontakcie z czynnikiem uczulającym, początkowo jedynie w miejscu ekspozycji, ale z czasem mogą się rozprzestrzeniać (Kieć-Świerczyńska, 1998). Towarzyszy im intensywny świąd, a drapanie osłabia barierę skórną, wywołuje dodatkowe trudności i może prowadzić do przenoszenia alergenów na inne części ciała.

Kogo dotyczy alergiczny wyprysk kontaktowy? To powszechna dermatoza, występująca zarówno u kobiet jak i mężczyzn. Częściej zdarza się jednak u tych pierwszych, głównie z powodu alergii na nikiel, która występuje częściej właśnie u kobiet. ACD jest szczególnie powszechne w niektórych grupach zawodowych, np. wśród fryzjerów, kosmetyczek, sprzątaczy oraz pracowników przemysłu metalowego. Pacjenci z zaburzoną funkcją bariery naskórkowej (np. cierpiący na atopowe zapalenie skóry) mają większe ryzyko rozwoju wyprysku kontaktowego.

Co wywołuje alergiczne kontaktowe zapalenie skóry?

Mechanizm powstawania zapalenia skóry w wyprysku alergicznym obejmuje limfocyty T, czyli komórki odpowiedzialne za odpowiedź odpornościową organizmu. Gdy na powierzchni skóry pojawia się antygen, limfocyty T rozpoznają go, a następnie wydzielają cytokiny, które aktywują układ odpornościowy i wywołują zapalenie skóry (Oakley, 1997).

Wyprysk kontaktowy występuje głównie po ekspozycji na alergen na skórze, a nie z pokarmu. Nawet niewielka ilość alergenu może wywołać reakcję zapalną. Do najczęściej uczulających kontaktowo substancji należą:

• Guma (w tym „guma naturalna” – lateks). W jej skład wchodzą m.in. przyspieszacze wulkanizacji (np. tiuramy) oraz antyutleniacze. Są to związki często wywołujące uczulenie kontaktowe. Grupy zawodowe o wysokim ryzyku alergii na tiuramy to producenci gumy, pracownicy ochrony zdrowia, osoby pracujące w kontakcie z mięsem lub rybami oraz sprzątacze (Shah i Chowdhury, 2011).
• Konserwanty. To obok środków zapachowych najczęstsze składniki kosmetyków, które mogą wywoływać alergię kontaktową. Konserwantami o największym potencjale alergizującym są timerosal i formaldehyd, nieco rzadziej stany zapalne wywołują fenoksyetanol i Katon CG (Metylochloroizotiazolinon). Najmniej negatywnych reakcji powodują parabeny, choć i one mogą uczulać. Badania pokazują, że częstość występowania nadwrażliwości na konserwanty rośnie (Kieć-Świerczyńska i in., 2006). Dlatego czytaj etykiety i świadomie wybieraj kosmetyki, które zawierają łagodne, bezpieczne i nieuczulające konserwanty – najlepiej te, które są zatwierdzone przez międzynarodowe instytucje certyfikujące takie jak ECOCERT, Są to np. potassium sorbate, sodium benzoate czy sodium levulinate.
• Substancje zapachowe. Środki zapachowe znajdziesz głównie w kosmetykach, ale także w chemii gospodarczej czy nawet artykułach spożywczych. Szacuje się, że w przemyśle perfumeryjnym używa się ok. 3000 różnych aromatów, a pojedyncze produkty mogą zawierać nawet 300 związków! Potencjał uczulający mają zarówno aromaty syntetyzowane, jak i te pochodzenia naturalnego – choć silniejsze działanie alergizujące mają zapachy syntetyczne (Kieć-Świerczyńska i in., 2004). Na etykietach produktów substancje zapachowe znajdziesz pod różnymi nazwami: w kosmetykach do ciała jest to kompozycja zapachowa – Parfum, a w pastach czy płynach do higieny jamy ustnej: Aroma (w zależności od rodzaju kosmetyku). Z kolei w kosmetykach spoza UE możesz spotkać się z nazwą Fragrance. Najbardziej uczulające skłądniki kompozycji, które producent ma obowiązek zaznaczyć osobno, to m.in. Limonene i Linalool. Pamiętaj: zawsze dokładnie sprawdzaj etykiety, zwłaszcza jeśli masz wrażliwą skórę!
• Nikiel. To jeden z najczęstszych alergenów kontaktowych: nawet do 60 milionów Europejczyków jest uczulonych na nikiel. Ze względu na powszechność występowania tego pierwiastka w przedmiotach codziennego użytku, bardzo trudno ograniczyć z nim kontakt (Śpiewak i Piętowska, 2006). Nikiel znajdziesz m.in. w biżuterii, zegarkach, guzikach dżinsów, monetach, kluczach, nożyczkach czy sztućcach. Natomiast nie powinno go być w kosmetykach. Zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego z 2009 roku nikiel figuruje w wykazie substancji zakazanych w produktach kosmetycznych. Jednak wciąż może znaleźć się w nich w śladowych ilościach.
• Barwniki. To kolejna grupa związków o silnym potencjale uczulającym. Najczęściej znajdują się w produktach przeznaczonych do pielęgnacji i farbowania włosów, a także do makijażu permanentnego. Szczególną uwagę należy zwrócić na parafenylenodiaminę (paraphenylenediamine – PPD) (Kacalak-Rzepka i in., 2010).

Terapia alergicznego kontaktowego zapalenia skóry

Jak radzić sobie z alergicznym wypryskiem kontaktowym? Przede wszystkim należy rozpoznać swoje alergeny, a następnie starać się ich unikać. W tym celu konieczne może być wykonanie testu płatkowego. Test płatkowy polega na ekspozycji skóry na alergen w kontrolowanych warunkach. Przy pomocy specjalnych przylepców aplikuje się na skórę hapten, czyli substancję testową. Wystąpienie reakcji alergicznej oznacza uczulenie na dany hapten. Aktualnie poznaliśmy aż 4900 haptenów środowiskowych mogących wywoływać wyprysk kontaktowy, dlatego wybór właściwych ma kluczowe znaczenie dla wyników testu (Śpiewak, 2019).

Unikanie alergenów redukuje ryzyko wystąpienia alergicznego wyprysku kontaktowego, ale co w sytuacji, gdy stan zapalny już wystąpił? W takim wypadku konieczne może okazać się stosowanie miejscowych glikokortykosteroidów. Są to środki przeciwzapalne, które działają także przeciwalergicznie i przeciwświądowo (Chong i Fonacier, 2016).

Ważna jest również prawidłowa pielęgnacja skóry wrażliwej i podatnej na reakcje alergiczne. Używaj emolientów takich jak kosmetyki Humitopic. Są one bezpieczniejsze dla wrażliwej skóry, ponieważ nie zawierają kompozycji zapachowej i barwników, a konserwanty użyte w ich produkcji są łagodne, o bardzo niskim potencjale uczulającym. Unikatowy skład kosmetyków Humitopic poprawia kondycję skóry, nawilża oraz wspomaga odbudowę bariery hydrolipidowej. Dzięki temu skóra jest zdrowsza i bardziej odporna na czynniki zewnętrzne – choć oczywiście kontakt z alergenem wciąż wywoła reakcję zapalną, dlatego należy go w miarę możliwości unikać.

W przypadku jakiejkolwiek dermatozy najważniejszy jest zawsze kontakt z lekarzem specjalistą oraz stosowanie się do jego rad.

Bibliografia:

Chong, M., Fonacier, L. (2016). Treatment of eczema: corticosteroids and beyond. Clinical reviews in allergy & immunology, 51, 249-262.

Kacalak-Rzepka, A., Bielecka-Grzela, S., Różewicka-Czabańska, M., Maleszka, R., Klimowicz, A. (2010). Nadwrażliwość kontaktowa na wybrane składniki kosmetyków oraz inne alergeny wśród kosmetyczek i studentek kosmetologii. Post. Dermatol. Alergol, 27(5), 400-405.

Kapuśniak, V. (2005) Kontaktowe zapalenie skóry. Medycyna Weterynaryjna, 61 (11), 1225-1228.

Kieć-Świerczyńska, M. (1998). Alergiczne kontaktowe zapalenie skóry. Aler Astma Imm, 3, 61-5.

Kieć-Świerczyńska, M., Kręcisz, B., Świerczyńska-Machura, D. (2004). Uczulenie na kosmetyki i środki zapachowe. Med Pr, 55(2), 203-206.

Kieć-Świerczyńska, M., Kręcisz, B., Świerczyńska-Machura, D. (2006). Uczulenie kontaktowe na środki konserwujące zawarte w kosmetykach. Med Pr, 57(3), 245-9.

Oakley, A. (1997). Allergic contact dermatitis. DermNet https://dermnetnz.org/topics/allergic-contact-dermatitis dostęp: 21.03.2023.

ROZPORZĄDZENIE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY (WE) NR 1223/2009 z dnia 30 listopada 2009 r. dotyczące produktów kosmetycznych.

Shah, D. i Chowdhury, M. M. (2011). Rubber allergy. Clinics in dermatology, 29(3), 278-286.

Śpiewak, R. i Piętowska, J. (2006). Nikiel–alergen wyjątkowy. Od struktury atomu do regulacji prawnych. Alergol. Immunol, 3, 3-4.

Śpiewak, R. (2019). Praktyka wykonywania testów płatkowych w świetle aktualnych wytycznych. Wiadomości Dermatologiczne, (3).

Świerczyńska-Krępa, M. (2022) Kontaktowe zapalenie skóry (wyprysk kontaktowy): przyczyny, objawy i leczenie https://www.mp.pl/pacjent/alergie/chorobyalergiczne/choroby/59031,wyprysk-kontaktowy dostęp: 21.03.2023