Zaburzona bariera skórna jest przyczyną wielu problemów. Prowadzi do odwodnienia skóry, ułatwia powstawanie mikrouszkodzeń oraz powoduje, że zanieczyszczenia środowiska łatwiej ją penetrują. U dzieci – zwłaszcza tych cierpiących na dermatozy – bariera jest osłabiona. Jak ją wzmacniać i odbudowywać? Z pomocą przychodzą naturalne oleje roślinne: kokosowy i słonecznikowy. Przyjrzyjmy im się bliżej.
Czym jest bariera skórna?
Dawniej warstwa rogowa naskórka uważana była za nieistotną. Obecnie docenia się ją ze względu na jej rolę w ochronie skóry, a także jako swoisty biosensor reagujący np. na zmiany wilgotności czy na bodźce termiczne [1]. Warstwa rogowa stanowi więc pierwszą linię obrony chroniącą skórę przed światem zewnętrznym. Na jej powierzchni znajduje się płaszcz hydrolipidowy. Jak łatwo się domyślić po nazwie, w jego skład wchodzi woda i lipidy pochodzące odpowiednio z gruczołów potowych i łojowych. Płaszcz hydrolipidowy wraz z warstwą rogową naskórka tworzy barierę ochronną skóry.
Najważniejsze funkcje bariery skórnej to:
- utrzymanie właściwego pH skóry
- ochronna przed czynnikami zewnętrznymi (np. słońcem, wiatrem, zanieczyszczeniami powietrza)
- ochrona przed drobnoustrojami
- nawilżenie (poprzez ograniczenie przeznaskórkowej utraty wody TEWL)
- transport składników aktywnych kosmetyków do głębszych warstw skóry
Bariera hydrolipidowa jest więc szalenie ważna dla zdrowej skóry i całego organizmu. Niestety, nieumiejętna pielęgnacja oraz czynniki takie jak suche, gorące powietrze, promieniowanie UV, niskie temperatury, porywisty wiatr czy przebywanie w pomieszczeniach z klimatyzacją mogą osłabiać funkcje bariery skórnej [2]. Płaszcz ochronny skóry jest także osłabiony w wyniku dermatoz takich jak atopowe zapalenie skóry czy łuszczyca.
Zaburzenie bariery skórnej u osób chorych na AZS
Atopowe zapalenie skóry (AZS) to przewlekła dermatoza. Choroba jest nieuleczalna i przebiega z okresami zaostrzeń oraz remisji, gdy objawy są niewielkie lub nawet żadne. Jednak skóra osób z AZS różni się od prawidłowej struktury skóry nawet wtedy, gdy wygląda na zdrową – dlatego mówi się, że jest jedynie pozornie zdrowa. Przewlekły stan zapalny wpływa na tkanki i obniża odporność komórkową [3].
Naukowcy zwracają uwagę, że to właśnie dysfunkcja bariery skórnej jest głównym prekursorem patologicznych objawów AZS i prowadzi m.in. do zaostrzenia stanów zapalnych skóry czy też do zwiększonej przepuszczalności naskórka, przez co skóra szybciej wysycha i jest bardziej narażona na alergeny [4]. Dlatego strategie leczenia AZS opierają się głównie na odbudowie prawidłowego funkcjonowania bariery skórnej. Ma to szczególne znaczenie w przypadku dzieci, ponieważ ich skóra jest delikatniejsza. Ponadto bariera skórna u niemowląt dopiero się kształtuje, tak więc nawet u zdrowych noworodków skóra jest bardziej wrażliwa. Oznacza to, że wybierając produkty do pielęgnacji skóry atopowej u niemowląt i dzieci, trzeba zachować szczególną ostrożność. Dobre składniki w łagodny i bezpieczny sposób poprawiają funkcjonowanie bariery skórnej. Takie składniki to m.in. oleje roślinne: kokosowy oraz słonecznikowy.
Olej kokosowy w pielęgnacji skóry dzieci z AZS
Olej kokosowy zyskuje popularność na całym świecie jako składnik kulinarny oraz w pielęgnacji skóry. Nas interesuje oczywiście to drugie zastosowanie. Udowodniono, że olej kokosowy:
- działa przeciwdrobnoustrojowo
- wspomaga odbudowę bariery skórnej
- poprawia nawilżenie skóry
- w pewnym stopniu chroni przed promieniowaniem UV
A co na to badania? W jednym z nich podzielono losowo grupę 117 dzieci z umiarkowaną lub ciężką postacią AZS na dwie grupy [6]. W pierwszej stosowano olej mineralny, a w drugiej olej kokosowy. Oleje aplikowano dwa razy dziennie na całe działo. Badanie było podwójnie ślepe, co oznacza, że ani uczestnicy, ani przeprowadzający je zespół badawczy nie wiedzieli, której grupie podano olej mineralny, a której kokosowy. Co pokazały wyniki?
W obu grupach zmalało nasilenie objawów atopowego zapalenia skóry oraz przeznaskórkowa utrata wody TEWL, jednak w przypadku oleju kokosowe spadek był znacznie wyższy. TEWL spadło o 70,07% w grupie oleju kokosowego, a w grupie oleju mineralnego o 35,36%. Różnica w skuteczności jest więc dwukrotna.
W innym, również podwójnie ślepym badaniu, sprawdzano właściwości przeciwbakteryjne oleju kokosowego i z oliwek [6]. W tym celu pacjenci w każdej grupie byli oceniani pod kątem obecności bakterii gronkowca złocistego (Staphylococcus aureus, SA) przed i po użyciu olejów. Spośród tych pacjentów, u których wynik testu na obecność SA był pozytywny, po zaaplikowaniu olejów wynik pozostał pozytywny u 5% osób otrzymujących olej kokosowy i u 50% osób otrzymujących olej z oliwek. Innymi słowy, aż w 95% przypadków olej kokosowy poskutkował eliminacją kultur bakterii SA, co potwierdza jego właściwości przeciwbakteryjne.
Badań jest więcej, przeprowadzanych zarówno na noworodkach, starszych dzieciach, jak i dorosłych. Wyłania się z nich obraz jasno wskazujący, że olej kokosowy to składnik bezpieczny, w skuteczny osób zmniejszający ucieczkę wody ze skory i poprawiający funkcjonowanie bariery skórnej.
Olej słonecznikowy poprawia funkcjonowanie bariery skórnej
Po urodzeniu bariera skórna dopiero się kształtuje. W pełni funkcjonalna staje się po kilku tygodniach. Pielęgnacja skóry noworodków jest więc kluczowa, zwłaszcza u dzieci z grupy ryzyka AZS. W ich pielęgnacji często wykorzystuje się produkty zawierające olej słonecznikowy. Udowodniono, że olej słonecznikowy:
- poprawia nawilżenie skóry
- wspomaga funkcjonowanie bariery skórnej
- działa antyoksydacyjnie
- normalizuje wydzielanie sebum
- pomaga chronić skórę przed czynnikami zewnętrznymi
Tak jak w przypadku oleju kokosowego, właściwości oleju słonecznikowego zostały dobrze przebadane. W terapii atopowego zapalenia skóry coraz popularniejszy staje się destylat oleju słonecznikowego. Naukowcy wykazali, że krem zawierający 2% takiego destylatu redukuje stany zapalne w takim samym stopniu jak miejscowe sterydy [6]. Olej słonecznikowy może więc okazać się pomocny w ograniczeniu stosowania miejscowych glikokortykosteroidów w terapii AZS. Te zbawienne efekty przypisuje się wysokiej zawartości kwasu linolowego, czyli nienasyconego kwasu tłuszczowego typu omega-6. W kwestii przywracania funkcji bariery skórnej jest to jeden z najważniejszych niezbędnych kwasów tłuszczowych. Jest budulcem dla ceramidów, a gdy go brakuje, to jest zastępowany kwasem oleinowym omega-9. Olej słonecznikowy zawiera dwa razy więcej kwasów omega 6 niż omega 9, dzięki czemu znacznie wzmacnia barierę lipidową skóry.
Olej słonecznikowy jest bezpieczny, także dla dzieci i pacjentów z AZS. Nie zatyka porów i nie powoduje zaostrzania stanów zapalnych skóry [7]. Alergia na nasiona słonecznika występuje bardzo rzadko i niemalże tylko i wyłącznie wśród pracowników narażonych zawodowo na alergeny słonecznika [8].
Odbudowa bariery skórnej u dzieci
Oleje roślinne mają pozytywny wpływ na przywrócenie prawidłowego funkcjonowania bariery hydrolipidowej u dzieci. Trzeba jednak mieć na uwadze, że istnieje wiele olejów roślinnych, jak chociażby olej arganowy, z oliwek, z awokado, z orzechów czy bardziej wyszukane jak olej z dzikiej róży czy olej jojoba. To tylko niektóre z tych, które interesują naukowców i kosmetologów. Ich właściwości się różnią i nie wszystkie są równie skuteczne [9]. Olej kokosowy i olej słonecznikowy to sprawdzone oleje roślinne, które skutecznie odbudowują barierę skórną i zmniejszają przeznaskórkową utratę wody, tym samym poprawiając nawilżenie skóry. Są cennymi składnikami dobrych kosmetyków dla dzieci, zwłaszcza tych cierpiących na atopowe zapalenie skóry.
Bibliografia:
[1] Elias, P. M., & Wakefield, J. S. (2010). Skin barrier function. Nutrition for Healthy Skin: Strategies for Clinical and Cosmetic Practice, 35-48.
[2] Tomczyk, P. (2022). Jak odbudować barierę hydrolipidową skóry? Czy uszkodzona może powodować nasilenie trądziku? https://www.doz.pl/czytelnia/a17145-Jak_odbudowac_bariere_hydrolipidowa_skory_Czy_uszkodzona_moze_powodowac_nasilenie_tradziku dostęp: 13.09.2023
[3] Michalska, A. D. 4. Atopowe zapalenie skóry w ujęciu dermatologicznym i kosmetologicznym. Problemy nauk medycznych i nauk o zdrowiu. Tom 10, 33-41.
[4] Tsakok, T., Woolf, R., Smith, C. H., Weidinger, S., & Flohr, C. (2019). Atopic dermatitis: the skin barrier and beyond. British Journal of Dermatology, 180(3), 464-474.
[5] Fernandes, J. D., Machado, M. C. R., & Oliveira, Z. N. P. D. (2011). Children and newborn skin care and prevention. Anais brasileiros de dermatologia, 86, 102-110.
[6] Vaughn, A. R., Clark, A. K., Sivamani, R. K., & Shi, V. Y. (2018). Natural oils for skin-barrier repair: ancient compounds now backed by modern science. American journal of clinical dermatology, 19(1), 103-117.
[7] Kumar, D., Rajora, G., Parkash, O., Antil, M., Kumar, V. (2016). Herbal cosmetics: An overview. International Journal of Advanced Scientific Research, 1(4), 36-41.
[8] Ukleja-Sokołowska, N., Gawrońska-Ukleja, E., Żbikowska-Gotz, M., Bartuzi, Z., Sokołowski, Ł. (2016). Sunflower seed allergy. International journal of immunopathology and pharmacology, 29(3), 498-503.
[9] Lin, T. K., Zhong, L., & Santiago, J. L. (2017). Anti-inflammatory and skin barrier repair effects of topical application of some plant oils. International journal of molecular sciences, 19(1), 70.
