Jak dbać o skórę atopową jesienią i zimą?

Nadchodzi jesień, zaraz za nią zima – a wraz z nimi coraz mroźniejsze dni. Niskie temperatury i porywisty wiatr sprawiają, że nawet zdrowa skóra jest narażona na podrażnienia i suchość, a co dopiero skóra osłabiona z powodu dermatozy, np. łuszczycy lub AZS. Jak zima wpływa na egzemę? Które sposoby na ochronę skóry są najlepsze?

Niskie temperatury i wilgotność osłabiają skórę. Badania to potwierdzają!

Wpływ zmian pogodowych i pór roku na zaostrzenie objawów egzemy jest w zasadzie powszechnie znany. Wciąż nie został jednak dokładnie przebadany przy pomocy naukowych metod. Chociaż dostępnych danych jest stosunkowo niewiele, to potwierdzają one negatywny wpływ niskiej temperatury (oraz innych zjawisk atmosferycznych charakterystycznych dla zimy i jesieni) na skórę.

W jednym z badań intensywność świądu porównywano z aż 15 zmiennymi meteorologicznymi (wśród nich m.in. temperatura, ciśnienie i wilgotność powietrza, zachmurzenie, opady atmosferyczne czy kierunek i siła wiatru). Badanie prowadzono przez 7 lat w Szwajcarskich górach na próbie 2106 pacjentów z atopowym zapaleniem skóry. Naukowcy stwierdzili, że świąd był najcięższy w grudniu, a najłagodniejszy w sierpniu (Vocks i in. 2001). Jeśli chodzi o badane zmienne meteorologiczne, to największy wpływ na skórę miała temperatura: intensywność świądu spadała wraz ze wzrostem temperatury powietrza. Oprócz tego istotne były nasłonecznienie (mgły, zachmurzenie i opady atmosferyczne zwiększają świąd) oraz ciśnienie atmosferyczne.

Częstsze występowanie egzemy stwierdzono w stanach amerykańskich charakteryzujących się niską wilgotnością i temperaturą oraz częstymi opadami. Z kolei w Japonii zauważono, że wraz ze spadkiem temperatury i wilgotności rośnie liczba wizyt u dermatologa związanych z atopią. Zgodnie z przewidywaniami, częstość występowania objawów azs osiąga apogeum w lutym i październiku. Pacjenci z egzemą mają podwyższony poziom przeznaskórkowej utraty wody (TEWL), a także więcej podrażnień i stanów zapalnych w listopadzie w porównaniu z lipcem (Engebresten i in. 2016).

Niskie temperatury potęgują negatywny wpływ szamponów i detergentów

Przeprowadzono także badanie, w którym obserwacji poddano 60 dzieci w wieku 0-15 lat, wszystkie z egzemą. Trwało 9 miesięcy i wykorzystano w nim elektroniczne dzienniki oraz przenośne rejestratory danych. Dzieci (lub, w przypadku najmłodszych, ich rodzice) odpowiadały na pytania: „jak bardzo przeszkadzała ci dzisiaj egzema” oraz „jak dużo się dzisiaj drapałeś/aś”. Dzięki temu badaniu naukowcy zidentyfikowali czynniki wpływające na pogorszenie egzemy. Są to m.in. nylonowa i wełniana odzież, kontakt ze zwierzętami domowymi, szampon oraz pocenie się. Co ciekawe (zwłaszcza w perspektywie tematu zaostrzeń egzemy zimą) negatywny wpływ szamponów i detergentów nasilał się w chłodne dni (Langan i in. 2009). Prawdopodobnie jest to spowodowane tym, że niskie temperatury zaburzają funkcję bariery skórnej, a więc substancje drażniące łatwiej ją penetrują.

Urodziłaś w zimie? Twoje dziecko ma większą szansę na zachorowanie na AZS!

Czy fakt, że zima wpływa na stan skóry może mieć znaczenie dla zachorowania na AZS? Okazuje się, że tak. Choć nie dysponujemy dużą ilością badań na ten temat, to w jednym z nich zauważono, że wśród 18-miesięcznych duńskich dzieci urodzonych późną jesienią i wczesną zimą atopia występuje o ok. 3-5% częściej niż u tych urodzonych w lecie lub wiośnie (Calov i in. 2020). Nie jest to więc bardzo duża różnica, ale jednak wskazująca na istotny związek. Potwierdzony on został przez badania obejmujące dużą liczbę dzieci przeprowadzone tylko na półkuli północnej (obejmujące uczestników z Europy i Azji).

Pory roku urodzenia są więc związane ze zwiększoną częstością występowania atopii. Z czego może to wynikać? Jedno z zaproponowanych rozwiązań mówi, że niemowlęta mają znacznie obniżony poziom naturalnego czynnika nawilżającego (NMF, z ang. Natural Moisturizing Factor), przez co ich skóra jest bardziej podatna na czynniki zewnętrzne niż skóra osób dorosłych (Engebresten i in. 2016). W efekcie niskie temperatury i wilgotność mogą uaktywnić egzemę.

Dlaczego zima wpływa na pogorszenie stanu skóry?

Jak wspomnieliśmy wyżej, wpływ zimy i zmian temperatury na stan skóry wciąż nie został dokładnie przebadany. Dlatego dysponujemy nieco ograniczonymi danymi, ale wciąż można pokusić się o stawianie hipotez, dlaczego zimą objawy egzemy stają się ostrzejsze.

W umiarkowanych temperaturach nosimy lżejszą odzież, która umożliwia lepszą wentylację powierzchni skóry. Ponadto wzrost temperatury oznacza większą wilgotność bezwzględną, co z kolei przyczynia się do zwiększenia zawartości wody w warstwie rogowej naskórka. Dlatego latem łatwiej chłodzić skórę (z powodu lżejszej odzieży) oraz utrzymywać jej nawilżenie, co redukuje świąd (Vocks i in. 2001). Będąc w temacie odzieży warto dodać, że z powodu mokrych rękawiczek lub skarpet w miesiącach zimowych u dzieci może wystąpić egzema na dłoniach i stopach (Remitz, Reitamo 2008).

Trzeba pamiętać, że pogorszenie stanu skóry w zimie to problem, który dotyka nie tylko ludzi chorujących na dermatozy. W jednym z badań zdrowych ochotników przenoszono z otoczenia o wysokiej wilgotności, do takiego, w którym wilgotność była niska. Wykazano, że narażenie na niską wilgotność względną (poniżej 10%) przez 6 godzin powoduje wzrost TEWL i spadek nawilżenia skory (Engebresten i in. 2016). Oprócz tego niska temperatura i wiatr należą do przyczyn wyzwalających suchą skórę, czyli jeden z objawów chorób dermatologicznych takich jak azs i łuszczyca (Wojnowska i in. 2003).

Krótko mówiąc, w zimowych warunkach pogodowych wzrasta przeznaskórkowa utrata wody oraz zostaje zaburzona funkcja bariery warstwy rogowej naskórka. Przez to skóra staje się sucha i łatwo ulega podrażnieniom. A trzeba mieć na uwadze, że skóra osób cierpiących na dermatozy już jest słabsza – właśnie z powodu tych chorób. Zatem zima potęguje ten efekt, sprawiając, że życie z atopią czy łuszczycą staje się jeszcze trudniejsze.

Jak chronić skórę w zimie?

ogranicz kontakt z gorącą wodą;
unikaj nadmiernego i częstego mycia rąk;
po myciu dokładnie osuszaj dłonie, stosuj krem regenerujący i nigdy nie wychodź na zewnątrz z wilgotną skórą;
regularnie wietrz mieszkanie oraz staraj się utrzymać w nim temperaturę maksymalnie na poziomie 20-22°C;
staraj się minimalizować stres (strategie radzenia sobie ze stresem znajdziesz na naszym blogu tutaj);
utrzymuj wilgotność w pomieszczeniu na poziomie 50-60%;
ubieraj się „na cebulę”: zwłaszcza jesienią, gdy poranki są mroźne, a później robi się ciepło, co w przypadku grubej i ciężkiej odzieży może doprowadzić do pocenia się w ciągu dnia;
regularnie stosuj emolienty (na czas zimy może zaistnieć potrzeba zmiany standardowych kosmetyków na takie, które mocniej nawilżają);
smaruj skórę kosmetykami nawilżającymi około pół godziny przed każdym wyjściem z domu – dzięki temu woda zawarta w kremie zdąży odparować, a preparat dobrze się wchłonie.

Bibliografia:

Calov, M., Alinaghi, F., Hamann, C. R., Silverberg, J., Egeberg, A., Thyssen, J. P. (2020). The association between season of birth and atopic dermatitis in the Northern Hemisphere: a systematic review and meta-analysis. The Journal of Allergy and Clinical Immunology: In Practice, 8(2), 674-680.

Engebretsen, K. A., Johansen, J. D., Kezic, S., Linneberg, A., Thyssen, J. P. (2016). The effect of environmental humidity and temperature on skin barrier function and dermatitis. Journal of the European Academy of Dermatology and Venereology, 30(2), 223-249.

Langan, S. M., Silcocks, P., Williams, H. C. (2009). What causes flares of eczema in children?. British Journal of Dermatology, 161(3), 640-646.

Remitz, A., Reitamo, S. (2008). The clinical manifestations of atopic dermatitis. In Textbook of Atopic dermatitis (pp. 13-24). CRC Press.

Wojnowska, D., Chodorowska, G., & Juszkiewicz-Borowiec, M. (2003). Sucha skóra–patogeneza, klinika i leczenie. Post Dermatol Alergol, 20(2), 98-105.

Vocks, E., Busch, R., Fröhlich, C., Borelli, S., Mayer, H., & Ring, J. (2001). Influence of weather and climate on subjective symptom intensity in atopic eczema. International journal of biometeorology, 45(1), 27-33.