Atopowe zapalenie skóry (AZS) to przewlekła choroba zapalna skóry o nawrotowym charakterze. Atopia jest nieuleczalna, ale prawidłowa terapia pomaga łagodzić objawy oraz wydłużać czas pomiędzy zaostrzeniami stanów zapalnych. Podstawą takiej terapii jest właściwe stosowanie emolientów, czyli dermokosmetyków nawilżających. W jaki sposób aplikować emolienty? Jak często? Stosowanie emolientów – wszystko, co powinieneś wiedzieć.

Czym są emolienty?

Główne objawy atopowego zapalenia skóry (nazywanego też egzemą atopową) to sucha, zaczerwieniona skóra oraz towarzyszący jej uporczywy świąd. Chociaż choroba jest nieuleczalna, to leczenie pomaga ją „kontrolować”. Właściwa terapia znacznie poprawia komfort życia pacjentów. W tym celu należy dążyć do zwiększenia nawilżenia skóry i regeneracji bariery naskórkowej. Dokładnie takie zadania spełniają emolienty.

Emolienty to dermokosmetyki (które nie są lekami!) oparte o składniki pomagające zwiększyć nawilżenie skóry i ograniczające przeznaskórkową utratę wody (TEWL, z ang. transepidermal water loss). Robią to np. poprzez tworzenie bariery okluzyjnej, która zatrzymuje wilgoć, a dodatkowo chroni skórę przed czynnikami zewnętrznymi (Hon i in., 2018). Nazwy emolient używa się nie tylko w stosunku do samych kosmetyków, ale również do konkretnych składników o właściwościach nawilżających.

Obecnie rekomenduje się używanie tzw. emolientów plus. To wciąż nie są leki, jednak dzięki temu, że zawierają dodatkowe substancje aktywne (np. flawonoidy), to oprócz działania nawilżającego mają również właściwości przeciwdrobnoustrojowe, przeciwzapalne i przeciwświądowe, a także wspomagają odbudowę bariery naskórkowej (Mazur, 2020).

Rodzaje emolientów

Emolienty przybierają różne formy. Wyróżnia się (National Eczema Society, 2023):

• Lotiony – płyny o mlecznej konsystencji. Nawilżają nieco słabiej niż inne formy, ale za to dobrze się rozprowadzają, dlatego nadają się np. do obszarów ze stanami zapalnymi, z których sączy się ropa.
• Kremy – zazwyczaj nie są mocno tłuste i szybko się wchłaniają, co czyni z nich dobry wybór na pielęgnację skóry w ciągu dnia. Łatwo się je rozprowadza, także po ropiejącej skórze.
• Spraye – przydatne zwłaszcza do pielęgnacji trudno dostępnych miejsc, na których ciężko zaaplikować balsam lub krem.
• Maści – skutecznie zatrzymują wilgoć na skórze oraz naprawiają barierę skórną, ale jednocześnie są bardzo tłuste. Najlepiej nadają się w pielęgnacji wyjątkowo suchych obszarów, nakładane pod mokre opatrunki. Nie można ich stosować na nadkażoną skórę.

Oprócz tego emolienty spotyka się również w formie:

• żeli nawilżających,
• żeli i emulsji do kąpieli,
• szamponów,
• oliwek do ciała.

Emolienty różnią się nie tylko formą, ale również składem. Wybór właściwego preparatu ma kluczowe znaczenie, ponieważ terapia emolientowa jest absolutną podstawą leczenia AZS. Nie ma prostej odpowiedzi na pytanie który preparat jest najlepszy, ponieważ każda skóra jest nieco inna, a egzema atopowa ma indywidualny przebieg. Najlepiej jest testować nowe produkty i wybrać taki, który będzie najlepiej Ci pasował.

Jak często stosować emolienty?

Podstawowe błędy popełniane przez pacjentów z AZS to stosowanie emolientów tylko w okresie zaostrzenia objawów choroby lub tylko na skórze z widocznymi objawami. Tymczasem środki nawilżające powinno się aplikować na całe ciało, również w czasie remisji (Ng i in., 2015). Regularne stosowanie emolientów pomaga chronić skórę przed czynnikami drażniącymi i zmniejsza TEWL (Agner i Jungersted, 2020).

Oczywiście wtedy, gdy symptomy mocno dają się we znaki, należy to robić częściej – minimum 2 razy dziennie. Idealnie jest nakładać preparaty około 3-4 razy dziennie. Emolienty nie powodują efektów ubocznych i nie można ich przedawkować, dlatego warto korzystać z nich obficie i często. Choć trzeba pamiętać o tym, że poszczególne składniki dermokosmetyków mogą wywoływać uczucie przegrzania lub pieczenia, a także reakcje uczulające.

Odpowiednia ilość emolientów

Idealna częstotliwość nakładania emolientów to ok. 3-4 razy dziennie, ale to niewiele Ci powie, jeśli nie wiesz, jaką ilość preparatu zaaplikować w każdym z tych zabiegów. Prawidłowe dawkowanie zależy od:

• wieku chorego,
• powierzchni zajętej przez zmiany,
• nasilenia objawów, a co za tym idzie częstotliwości smarowania.

Ilość emolientu potrzebną do jednorazowej aplikacji dla osoby dorosłej przedstawia poniższa tabela (opracowana na podstawie Ersser i in., 2009).

Czy to oznacza, że aby dobrać odpowiednią ilość emolientu, musisz za każdym razem korzystać z wagi? Niekoniecznie. Jeśli emolient jest w opakowaniu z pompką, to możesz kierować się naciśnięciami pompki. W przypadku kosmetyków Humitopic jedno naciśnięcie to ok. 2,5 grama kosmetyku. Pomocne mogą okazać się także łyżki kuchenne:

• łyżeczka do herbaty to 3 ml,
• łyżeczka deserowa to 10 ml,
• łyżka stołowa to 15 ml.

Praktyczne wskazówki jak aplikować emolienty

Terapia emolientowa wymaga przestrzegania zasad, które zwiększą jej skuteczność. Zebraliśmy dla Ciebie wskazówki, które pomogą Ci pielęgnować skórę.

• Emolienty nakładaj w kierunku wzrostu włosów. Delikatnie wygładzaj preparat, nie wcierając go w skórę.
• Aby zapewnić właściwe nawilżenie i natłuszczenie po kąpieli lub prysznicu osusz delikatnie skórę i nałóż emolient kiedy skóra jest jeszcze wilgotna. Ograniczy to parowanie wody ze skóry.

• Jeśli preparat jest w pojemniku, to nie nakładaj go dłonią, ponieważ może to spowodować nadkażenie masy kosmetycznej. Zamiast tego użyj zdezynfekowanej łopatki lub łyżeczki i przy jej pomocy wyłóż porcję kosmetyku na naczynie, a dopiero potem nałóż preparat na skórę. W przypadku opakowań z pompką nie ma tego problemu – są one bezpieczniejsze, ponieważ nie pozwalają zanieczyszczeniom z zewnątrz dostać się do środka.
• Przechowuj emolient w lodówce. Chociaż nie ma takiej konieczności, to nakładanie chłodnego kosmetyku przyniesie większą ulgę i załagodzi świąd. Wyjątkiem są maści – ich nie powinno trzymać się w lodówce, ponieważ wtedy staną się zbyt twarde, aby je łatwo rozsmarować.
• Emolienty możesz używać razem z większością kortykosteroidów (gdy jest inaczej, powinien o tym poinformować Cię Twój lekarz). Nie ma standardowych wytycznych co do kolejności stosowania emolientów i sterydów. Ważne jest jednak, aby pozostawić co najmniej 10 minutową przerwę pomiędzy jednym a drugim preparatem. Jeśli to możliwe zwiększ ten odstęp nawet do 20-30 minut. Unikniesz w ten sposób osłabienia siły działania miejscowego steroidu i zapobiegniesz rozprzestrzenianiu się leku na obszary nie dotknięte egzemą. Może się zdarzyć, że emolient wywołuje uczucie pieczenia – to normalne przy mikrouszkodzeniach naskórka, tylko wazelina i parafina nie pieką w takich sytuacjach. Wówczas stosuj zasadę: najpierw steryd a póżniej emolient. Oczywiście z zachowaniem odpowiedniego odstępu czasu.
• Zawsze miej przy sobie emolient – w pracy, w szkole, na wyjazdach i spotkaniach.
• Używaj emolientów nawet w okresach remisji. Takie zabiegi pomogą zapobiegać powstawaniu stanów zapalnych.

Bibliografia:

Agner, T., Jungersted, J. M. (2020). Emollients: effects, evidence, and side effects. Kanerva’s Occupational Dermatology, 1451-1459.

Ersser, S., Maguire, S., Noreen N., Penzer, R., Peters, J. (2009). Best practice in emollient therapy. Dermatological Nursing. 8. 1-22.

Hon, K. L., Kung, J. S. C., Ng, W. G. G., & Leung, T. F. (2018). Emollient treatment of atopic dermatitis: latest evidence and clinical considerations. Drugs in context, 7.

Long, C. C., Finlay, A. Y. (1991). The finger‐tip unit—a new practical measure. Clinical and experimental dermatology, 16(6), 444-447.

Mazur, M. (2020). Najnowsze wytyczne leczenia AZS. Wiadomości dermatologiczne https://www.wiadomoscidermatologiczne.pl/artykul/najnowsze-wytyczne-leczenia-azs-2019 dostęp 20.02.2023

Ng, J. P. X., Liew, H. M., Ang, S. B. (2015). Use of emollients in atopic dermatitis. Journal of the European Academy of Dermatology and Venereology, 29(5), 854-857.

National Eczema Society (2023) Emollients https://eczema.org/information-and-advice/treatments-for-eczema/emollients/ dostęp 20.02.2023