Atopowe zapalenie skóry (AZS) to rodzaj egzemy, czyli choroby zapalnej skóry. Za rozwój AZS odpowiadają w dużej mierze czynniki genetyczne (choć nie tylko), dlatego nie ma sposobów, które pozwoliłby ze 100% pewnością zapobiec chorobie. Istnieją jednak metody pozwalające zmniejszyć ryzyko zachorowania. Oto one.

Odbudowa bariery naskórkowej

Za rozwój egzemy atopowej odpowiadają głównie geny (gdy choruje oboje rodziców, to prawdopodobieństwo, że dziecko także będzie chore, wynosi aż 80%). Obecnie podkreśla się jednak znaczny wpływ czynników środowiskowych. Jest to spowodowane tym, że w ostatnich dziesięcioleciach obserwuje się wzrost zachorowań na atopowe zapalenie skóry. Dane te dotyczą w szczególności krajów rozwiniętych, w których na AZS cierpi ok. 25% dzieci w wieku szkolnym i 10% dorosłych (Brown, 2016). Doprowadziło to badaczy do spekulacji, że czynniki takie jak zanieczyszczenia powietrza oraz styl życia charakterystyczny dla tych krajów mogą mieć wpływ na rozwój AZS.

Ciekawe dane potwierdzające tę hipotezę zaobserwowali badacze, którzy sprawdzili liczbę zachorowań na AZS w Niemczech w latach 1991 i 1997. Przypomnijmy, że są to lata zaraz po zjednoczeniu Niemiec. Otóż okazało się, że na terenach Niemiec Zachodnich częstotliwość wyprysku atopowego u dzieci w wieku 5-6 lat prawie się nie zmieniła (wynosiła 12,5% w roku 1991 i 12,8% w roku 1997). Tymczasem w regionach Niemiec Wschodnich zaobserwowano ogromny wzrost: z 9,6% do aż 23,4%! Przyczyny tego stanu rzeczy badacze upatrują w zaadaptowaniu „zachodniego stylu życia” przez mieszkańców Niemiec Wschodnich oraz ogólnym wzroście zamożności obywateli i państwa. Spekulują, że np. większa dostępność mydeł mogła osłabiać naturalną barierę skóry i w ten sposób przyczynić się do wzrostu liczby przypadków atopowego zapalenia skóry (Deckers i in., 2012).

Skoro osłabienie bariery naskórkowej zwiększa ryzyko AZS, to czy jej wzmacnianie i odbudowa pomoże w zapobieganiu chorobie? Oto co mówią na ten temat badania.

Stosowanie emolientów zapobiega AZS?

Emolienty to nawilżające dermokosmetyki, które często mają dodatkowe działanie, np. wspomagają odbudowę bariery naskórkowej (Mazur, 2020). Są podstawą terapii AZS, a ze względu na funkcję regeneracji naskórka poważnie rozważa się możliwość, że mogą również zapobiegać rozwojowi wyprysku atopowego. Przeprowadzono na ten temat sporo badań. W jednym z nich podzielono niemowlęta z grupy wysokiego ryzyka AZS na dwie części. W pierwszej stosowano emolienty, a w drugiej – tzw. grupie kontrolnej – nie stosowano. Dodatkowo rodzicom wszystkich dzieci podarowano broszury z poradami na temat pielęg nacji skóry u niemowląt.

Po 6 miesiącach terapii sprawdzono częstość występowania AZS u dzieci. Jakie były wyniki? W grupie kontrolnej częstotliwość wynosiła 43%, a w grupie stosującej emolienty – 22% (Natsume i Ohya, 2018). Zatem zgodnie z tym badaniem emolienty zmniejszają ryzyko AZS aż o 50%!

Błąd popełniłby jednak ten, kto na tym poprzestałby dociekań. Nie wszystkie badania dają bowiem podobne wyniki. W innym emolienty nie tylko nie zmniejszyły częstotliwości występowania wyprysku atopowego u dzieci, ale nawet zwiększyły ryzyko infekcji skóry (Chalmers i in., 2020). Wyniki są więc niejednoznaczne, a zatem potrzebne są dalsze badania.

Więcej o tym, jak stosowanie emolientów wpływa na rozwój AZS, przeczytasz w naszym artykule: czy emolienty stosowane od urodzenia zapobiegają AZS?

Karmienie piersią zmniejsza ryzyko AZS

Zgodnie z wynikami badań karmienie piersią przez 4 pierwsze miesiące życia zmniejsza zarówno częstość występowania, jak i nasilenie objawów AZS nawet o 33%. Efekt ten występuje u dzieci z grupy ryzyka, czyli takich, u których przynajmniej jeden z rodziców choruje na egzemę atopową. (Little i in., 2017). Czym jest to spowodowane? Jedną z prawdopodobnych odpowiedzi jest transformujący czynnik wzrostu beta (TGF-beta), czyli cytokina istotna dla odporności organizmu (Cheifetz i in., 1987). TGF-beta znajduje się w mleku matki i może mieć związek z rozwojem egzemy (Preventing eczema in babies 2022).

Probiotyki jako środek zapobiegający AZS

Probiotyki, kolokwialnie nazywane „dobrymi bakteriami”, to żywe drobnoustroje, które podane w odpowiednich ilościach wywierają pozytywny wpływ na funkcjonowanie organizmu gospodarza (Hill i in., 2014). Wpływ ten może obejmować np. poprawę samopoczucia lub zmniejszanie ryzyka wystąpienia niektórych chorób (Mojka, 2014). Wśród funkcji probiotyków jest także wspomaganie bariery ochronnej skóry, dlatego znajdują miejsce w terapii różnych rodzajów dermatoz. Okazuje się, że potencjalnie mogą także pomóc w zapobieganiu rozwojowi AZS. Dane z metanalizy przeprowadzonej w 2018 roku wskazują, że przyjmowanie probiotyków w trakcie ciąży oraz przez pierwsze 6 miesięcy karmienia piersią zmniejsza ryzyko wystąpienia wyprysku atopowego u dziecka (Garcia-Larsen i in., 2018). Podobne wyniki dało nowsze badanie z 2022 roku. Ponadto wykazało ono, że mieszanka różnych szczepów bakterii jest bardziej skuteczna niż pojedynczy szczep probiotyczny (Sun i in., 2022).

Zatem według aktualnego stanu wiedzy naukowej pożyteczne drobnoustroje są skutecznym środkiem w profilaktyce AZS. Istotny jest jednak dobór odpowiedniego szczepu bakterii. Np. metaanaliza przeprowadzona na Warszawskim Uniwersytecie Medycznym wykazała, że szczep Lactobacillus rhamnosus GG nie zmniejsza ryzyka AZS (Szajewska i Horvath, 2018). Potrzebne są więc dalsze analizy, aby określić, których dokładnie szczepów należy używać w celu minimalizowania szansy zachorowania na egzemę atopową.

Więcej o probiotykach dowiesz się z naszego artykułu: probiotyki w leczeniu egzemy.

Ekspozycja na zwierzęce alergeny

Zdarza się, że nadopiekuńczy rodzice ze wszystkich sił starają się ograniczyć kontakt swoich dzieci z chorobami czy alergenami. Okazuje się jednak, że wychowywanie dzieci w nadmiernie sterylnych warunkach jest niepożądane – to tzw. hipoteza nadmiernej higieny. Z kolei kontakty ze zwierzętami mogą podnosić odporność. Dowiedziono np., że ekspozycja na alergeny zwierzęce (z wyjątkiem samych kocich) w okresie dorastania zmniejsza ryzyko wystąpienia wyprysku atopowego o około 25% (Pelucchi i in., 2013). Podobnie działa kontakt ze zwierzętami gospodarskimi i prawdopodobnie jest to jeden z powodów rzadszego występowania atopowego zapalenia skóry wśród dzieci wychowujących się na wsiach niż u tych dorastających w miastach (Nutten, 2015).

Jak zapobiegać AZS?

W mechanizm powstawania atopowego zapalenia skóry są zaangażowane czynniki genetyczne, środowiskowe i autoimmunologiczne. Ponieważ geny mają duże znaczenie (choć zachorować można nawet wtedy, gdy mutacja genu odpowiedzialnego za rozwój AZS nie występuje), to nie jest możliwe, aby zminimalizować ryzyko wystąpienia choroby do 0. Jednak wciąż można zmniejszać szansę zachorowania. W tym celu skuteczne są np. probiotyki (ale nie każdy szczep), a pewien potencjał wykazuje także aplikowanie emolientów od urodzenia, choć w tym wypadku dotychczas przeprowadzone badania nie dają jednoznacznych wyników.

Pamiętaj, aby jakiekolwiek formy terapii (także profilaktycznej) wprowadzać tylko pod kontrolą lekarzy specjalistów.

Bibliografia:

Brown, S. J. (2016). Atopic eczema. Clinical Medicine, 16(1), 66.

Chalmers, J. R., Haines, R. H., Bradshaw, L. E., Montgomery, A. A., Thomas, K. S., Brown, S. J., Williams, H. C. (2020). Daily emollient during infancy for prevention of eczema: the BEEP randomised controlled trial. The Lancet, 395(10228), 962-972.

Cheifetz, S., Weatherbee, J. A., Tsang, M. L. S., Anderson, J. K., Mole, J. E., Lucas, R., Massagué, J. (1987). The transforming growth factor-β system, a complex pattern of cross-reactive ligands and receptors. Cell, 48(3), 409-415.

Deckers, I. A., McLean, S., Linssen, S., Mommers, M., Van Schayck, C. P., Sheikh, A. (2012). Investigating international time trends in the incidence and prevalence of atopic eczema 1990–2010: a systematic review of epidemiological studies. PloS one, 7(7), e39803.

Garcia-Larsen, V., Ierodiakonou, D., Jarrold, K., Cunha, S., Chivinge, J., Robinson, Z., Boyle, R. J. (2018). Diet during pregnancy and infancy and risk of allergic or autoimmune disease: A systematic review and meta-analysis. PLoS medicine, 15(2), e1002507.

Hill, C., Guarner, F., Reid, G., Gibson, G. R., Merenstein, D. J., Pot, B., Sanders, M. E. (2014). Expert consensus document: The International Scientific Association for Probiotics and Prebiotics consensus statement on the scope and appropriate use of the term probiotic. Nature reviews Gastroenterology & hepatology.

Little, C., Blattner, C. M., Young III, J. (2017). Update: Can breastfeeding and maternal diet prevent atopic dermatitis?. Dermatology Practical & Conceptual, 7(3), 63.

Mazur, M. (2020). Najnowsze wytyczne leczenia AZS. Wiadomości dermatologiczne https://www.wiadomoscidermatologiczne.pl/artykul/najnowsze-wytyczne-leczenia-azs-2019 dostęp 23.03.2023

Mojka, K. (2014). Probiotyki, prebiotyki i synbiotyki–charakterystyka i funkcje. Probl Hig Epidemiol, 95(3), 541-549.

Natsume, O., Ohya, Y. (2018). Recent advancement to prevent the development of allergy and allergic diseases and therapeutic strategy in the perspective of barrier dysfunction. Allergology International, 67(1), 24-31.

Nutten, S. (2015). Atopic dermatitis: global epidemiology and risk factors. Annals of nutrition and metabolism, 66(Suppl. 1), 8-16.

Pelucchi, C., Galeone, C., Bach, J. F., La Vecchia, C., Chatenoud, L. (2013). Pet exposure and risk of atopic dermatitis at the pediatric age: a meta-analysis of birth cohort studies. Journal of Allergy and Clinical Immunology, 132(3), 616-622.

Preventing eczema in babies. (2022) MedicalNewsToday

https://www.medicalnewstoday.com/articles/how-to-prevent-eczema-in-babies dostęp: 23.03.2023

Sun, S., Chang, G., Zhang, L. (2022). The prevention effect of probiotics against eczema in children: an update systematic review and meta-analysis. Journal of Dermatological Treatment, 33(4), 1844-1854.

Szajewska, H. i Horvath, A. (2018). Lactobacillus rhamnosus GG in the primary prevention of eczema in children: a systematic review and meta-analysis.Nutrients, 10(9), 1319.