Chociaż egzema to przede wszystkim choroba skóry, to jest ona na tyle dotkliwa, że dotyczy również innych sfer życia. Dlatego jest prawdziwym problemem dla dzieci i młodzieży w wieku szkolnym. Czas, który powinien służyć do pogłębiania wiedzy, zawierania przyjaźni oraz beztroskiej zabawy potrafi zmienić w istny koszmar. Dlatego zebraliśmy dla Was kilka rad, które pomogą wam lub waszym dzieciom przejść przez ten trudny okres.

Nie tylko skóra

Główne objawy egzemy to osłabienie bariery skórnej, świąd oraz charakterystyczne stany zapalne i wypryski. Szacuje się, że choruje na nią nawet co piąte dziecko w Europie (Hülpüsch i in. 2021). Choroba ma złożoną patogenezę: za jej rozwój odpowiadają zarówno czynniki genetyczne, jak i immunologiczne, a nawet środowiskowe (np. częściej chorują osoby zamieszkujące regiony silnie zurbanizowane).

Ważne jest, aby pamiętać, że dermatozy takie jak atopowe zapalenie skóry czy łuszczyca rzutują na całościową jakość życia pacjentów. Ostry świąd często przeszkadza we śnie: problemy ze snem występują nawet u 80% dzieci z atopią (Bawany i in. 2021). To z kolei prowadzi do zaburzeń koncentracji i utrzymywania uwagi.

Zmiany skórne i wypryski są przyczyną obniżonej samooceny i mogą wywoływać wykluczenie społeczne. Zwłaszcza że wokół egzemy wciąż panuje mnóstwo fałszywych przekonań. Nawet niektórzy dorośli nadal są przekonani, że jest to choroba zaraźliwa. Nie ma co się dziwić, że dzieci powielają ich przeświadczenia. Często bywają przy tym bardziej okrutne od rodziców – nawet jeżeli nie do końca świadomie, to potrafią bez owijania w bawełnę wygłosić swoje krzywdzące opinie. Dlatego dzieci borykające się z egzemą muszą się także mierzyć z wykluczeniem społecznym oraz trudnościami w nawiązywaniu relacji.

Wszystko to prowadzi do poważniejszych problemów psychicznych, takich jak przewlekły stres, zaburzenia lękowe czy depresja (Polak i in. 2020). Ponadto stres wywołuje zaostrzenie stanów zapalnych skóry, mamy tu więc do czynienia z błędnym kołem, w którym egzema powoduje zaburzenia psychiczne, które z kolei intensyfikują objawy dermatozy, przez co stres staje się jeszcze silniejszy, a więc i symptomy choroby ostrzejsze… itd.

Krótko mówiąc, egzema dotyka nie tylko skóry. Wstyd, stres, frustracja, zaburzenia uwagi – to niestety nieodłączni towarzysze AZS, łuszczycy i innych dermatoz.

Egzema w szkole

Powyższe problemy są dodatkowo uwypuklane przez szkolne środowisko. Problemy z koncentracją są oczywiście ogromnym kłopotem na co dzień, ale kiedy ostry świąd nie daje ci się skupić, gdy masz do policzenia równanie kwadratowe przy tablicy, to frustracja i bezradność sięgają zenitu. A wielu nauczycieli nie rozumie specyfiki chorób skórnych. W naszym artykule „Jakie ćwiczenia uprawiać, gdy ma się AZS?” pisaliśmy np. o dzieciach, które muszą ćwiczyć na zajęciach wychowania fizycznego, pomimo tego, że mają alergię na pot – a więc aktywność sportowa prowadzi u nich do zaostrzenia stanów zapalnych skóry. Oczywiście nie chodzi o to, aby zwolnić dzieci chorujące na AZS z zajęć sportowych – wszak aktywność fizyczna jest istotnym elementem zdrowego życia. Trzeba jednak wykazać się zrozumieniem i dostosować zajęcia do możliwości takich dzieci, czyli zamiast intensywnego wysiłku umożliwić im wykonywanie prostszych ćwiczeń, np. jogi.

Problemem mogą być także rozmaite zajęcia praktyczne, warsztaty, gry i zabawy, które wymagają kontaktu fizycznego lub używania substancji potencjalnie uczulających, np. na lekcjach plastyki. Dzieci z egzemą powinny wtedy nosić odzież ochronną, w tym rękawice PVC, które same w sobie także mogą podrażniać skórę, dlatego pod nimi dobrze jest założyć bawełniane rękawiczki.

A skoro przy odzieży jesteśmy, to poruszmy temat mundurków szkolnych. W większości polskich szkół już dawno poszły w odstawkę, ale w niektórych (zwłaszcza prywatnych) nadal obowiązują. Ubiór z włókien syntetycznych może wyzwalać zmiany skórne, dlatego dzieci z dermatozami powinny mieć możliwość jego dostosowania i ewentualnej zmiany.

Życie z egzemą w szkole: pamiętaj o emolientach

Podstawą terapii egzemy jest aplikacja emolientów, czyli specjalistycznych nawilżających dermokosmetyków łagodzących świąd. Dlatego w celu ogólnego zwiększenia jakości życia i poprawy komfortu codziennej edukacji w szkole to właśnie od nich trzeba zacząć. Czyli po pierwsze, jak najwcześniej nauczyć dzieci samodzielnej aplikacji emolientów. W końcu nie zawsze będą miały pomoc, a usamodzielnienie się jest ważne dla komfortu psychicznego oraz zwiększy pewność siebie dziecka. Ponadto ważne jest także, aby zawsze mieć emolient przy sobie – nawet w okresie, kiedy objawy nie są ostre, świadomość, że w razie nagłego wystąpienia świądu możesz go załagodzić dermokosmetykami, jest istotna dla mentalnego spokoju.

Dzieci będą niejednokrotnie zmuszone aplikować emolienty w trakcie szkolnego dnia, chociażby po umyciu czy dezynfekcji rąk. Poinformuj o tym zaufanych nauczycieli, aby zwracali na to uwagę i w razie potrzeby przypominali uczniom z egzemą o nałożeniu kosmetyków. Istotna jest również prywatna i bezpieczna przestrzeń, w której można spokojnie nałożyć krem lub balsam. Szkolne toalety się do tego nie nadają ze względu na ryzyko infekcji (Managing eczema at school, 2022).

Kolejną, niemniej ważną sprawą, jest rozpoznanie wyzwalaczy – czynników, które wywołują zaostrzenie stanów zapalnych. Wyzwalacze są zindywidualizowane i mogą być przeróżne: począwszy od rozmaitych alergenów, przez podrażniającą odzież, na czynnikach środowiskowych takich jak temperatura skończywszy. Dlatego rozpoznaj wyzwalacze swojego dziecka, a następnie ustal, czy będzie na nie narażone w szkole. Może to dotyczyć choćby miejsca do siedzenia w klasie, które powinno być oddalone od grzejników. W młodszych klasach podrażniać mogą zabawy i aktywności na dywanie, który jest siedliskiem roztoczy.

Poproś nauczycieli o pomoc

Istotne jest także uświadamianie innych dzieci na temat egzemy, czyli przede wszystkim wyjaśnienie im, że nie jest ona zaraźliwa. Ten obowiązek edukacyjny spada rzecz jasna na nauczycieli, ale dobrze pamiętać, że również i ich nieraz trzeba dokształcić w kwestii specyfiki różnych dermatoz. Chociaż mogli się z nimi wcześniej spotkać (jak pisaliśmy, w niektórych regionach na AZS choruje nawet 20% dzieci), to jednak egzema egzemie nierówna. Każdy przypadek jest nieco inny, ma odmienne wyzwalacze, różny stopień nasilenia objawów oraz towarzyszą mu inne choroby współistniejące. Wszystko to trzeba brać pod uwagę, dlatego, aby nauczyciele mogli skutecznie pomagać uczniom chorującym na egzemę, potrzebują nie tylko wiedzy ogólnej o problemach skórnych, ale także konkretnej o danym przypadku.

Pamiętaj także, że w okresie zaostrzenia objawów konieczne mogą być częste wizyty lekarskie, a to oznacza, że dziecko będzie miało mniej czasu na odrabianie lekcji lub nawet będzie zmuszone opuścić niektóre zajęcia. Poproś nauczycieli o przedłużenie terminu oddania prac domowych, a także o poinformowanie z wyprzedzeniem, jakie treści mogą ominąć nieobecnego ucznia – taka wiedza znacznie ułatwi zarządzanie czasem na naukę (Eczema and School, 2022).

Opieka psychologiczna w szkole

Atopowe zapalenie skóry wiążę się z większym ryzykiem wystąpienia zaburzeń psychospołecznych u dzieci. W jednym z badań stwierdzono, że u uczniów z egzemą zaburzenia psychiczne występują nawet dwukrotnie częściej niż w grupie kontrolnej (Absolon i in. 1997). Problem jest tym większy, że opieka psychologiczna w wielu polskich szkołach kuleje. Dostępność do profesjonalnej opieki jest niewielka, a korzystanie z niej często wiąże się ze stygmatyzacją (Woynarowska, Oblacińska, 2014). Dlatego mnóstwo uczniów – zarówno borykających się z egzemą, jak i bez problemów skórnych – jest wykluczonych z profesjonalnej opieki psychologicznej. Dla dzieci z dermatozami to trudne, ponieważ częściej mają problemy behawioralne, niską samoocenę czy nieprawidłowo rozwinięte umiejętności społeczne. Wykazują również nadmierne przywiązanie i lękliwość (Na, Chung, Simpson, 2019).

Jak więc sobie z tym radzić? Przede wszystkim uważnie monitoruj mentalny stan swojego dziecka. Jeżeli tylko zauważysz powody do obaw, porozmawiaj z nim i postaraj się zidentyfikować przyczyny. Nie bój się korzystać z pomocy profesjonalistów – jeżeli twoja szkoła takiej pomocy nie zapewnia, to poszukaj jej gdzie indziej. Właściwa higiena psychiczna ma ogromne znaczenie dla komfortu całego życia, a także wpływa na poprawę stanu pacjentów z egzemą.

Bibliografia:

Absolon, C. M., Cottrell, D., Eldridge, S. M., Glover, M. T. (1997). Psychological disturbance in atopic eczema: the extent of the problem in school‐aged children. British Journal of Dermatology, 137(2), 241-245.

Bawany, F., Northcott, C. A., Beck, L. A., Pigeon, W. R. (2021). Sleep disturbances and atopic dermatitis: relationships, methods for assessment, and therapies. The Journal of Allergy and Clinical Immunology: In Practice, 9(4), 1488-1500.

Eczema and School (2022) National Eczema Society https://eczema.org/information-and-advice/information-for-parents-and-children/eczema-and-school/ dostęp 15.11.2022.

Hülpüsch, C., Weins, A. B., Traidl‐Hoffmann, C., Reiger, M. (2021). A new era of atopic eczema research: Advances and highlights. Allergy, 76(11), 3408-3421.

Managing eczema at school (2022) The School Run https://www.theschoolrun.com/managing-eczema-school dostęp 14.11.2022.

Na, C. H., Chung, J., Simpson, E. L. (2019). Quality of life and disease impact of atopic dermatitis and psoriasis on children and their families. Children, 6(12), 133.

Polak, D., Teległów, A., & Piotrowska, A. (2020). Wpływ czynników psychologicznych na powstawanie i przebieg wybranych chorób skóry oraz znaczenie zaburzeń dermatologicznych w dobrostanie psychicznym. 9, 455-60.

Woynarowska, B., Oblacińska, A. (2014). Stan zdrowia dzieci i młodzieży w Polsce. Najważniejsze problemy zdrowotne.