Zbilansowana dieta ma ogromne znaczenie dla zdrowia całego organizmu, w tym skóry. Nieprawidłowe odżywianie negatywnie wpływa na wiele dermatoz (czyli schorzeń skóry), m.in. trądzik, atopowe zapalenie skóry czy łuszczycę (Daszkiewicz 2021). Z kolei prawidłowo dobrany jadłospis przyczynia się do powodzenia w leczeniu tych chorób. Jak dobrać dietę, gdy cierpi się na dermatozy?

Czy odpowiednia dieta zatrzyma rozwój AZS?

Egzema jest chorobą o skomplikowanej patogenezie. Lekarze i naukowcy uważają, że za jej rozwój odpowiadają zarówno czynniki genetyczne, jak i środowisko oraz styl życia (Hülpüsch i in. 2021). U osób z wrodzoną predyspozycją do zachorowania na AZS choroba może zostać zainicjowana np. przez detergenty, które zmieniają pH skóry (Tatka, Pawliczak 2022). A czy inicjację choroby może wywołać także dieta?

Wpływ odżywiania na egzemę to kontrowersyjny problem, na temat którego wciąż trwają badania. Alergia pokarmowa (AP) to jedna z chorób najczęściej współwystępujących z atopią, ale dokładny charakter wzajemnej zależności między AP i AZS nie został jeszcze poznany. Niemniej jednak wiele osób wiedząc o tym współwystępowaniu, decyduje się na eliminację problematycznych, mogących wywołać reakcję alergiczną pokarmów z diety. Tym bardziej że atopia jest chorobą trudną w leczeniu, a sama farmakoterapia często jest niewystarczająca. Prowadzi to do frustracji oraz poszukiwań alternatywnych metod leczenia, jak chociażby restrykcyjna dieta. Jednak wprowadzenie diety eliminacyjnej bez uprzedniej konsultacji z lekarzem może spowodować dysproporcję w ilości przyjmowanych makroskładników, co osłabi odporność organizmu – dlatego kategorycznie nie wolno tego robić.

Jakie są więc fakty? Jak dotąd nie potwierdzono wpływu alergii pokarmowej na patogenezę AZS. Dieta kobiet w ciąży i ciężarnych nie wpływa na profilaktykę atopii (Tatka, Pawliczak 2022). Podobnie jest z profilaktycznie wprowadzaną dietą eliminacyjną u małych dzieci, która nie zmniejsza ryzyka wystąpienia AZS czy alergii pokarmowej. W wypadku alergii efekt jest nawet odwrotny, ponieważ systematyczne włączanie do diety nowych pokarmów (również tych o wysokim potencjale alergizującym, jak np. kurze jaja) jest czynnikiem zmniejszającym ryzyko alergii. Czy zatem dieta zatrzyma rozwój AZS? Aktualne wyniki badań wskazują na to, że nie.

Kiedy wprowadzić dietę eliminacyjną?

Czy skoro wyeliminowanie problematycznych pokarmów nie zatrzymuje rozwoju egzemy, to problem diety można całkowicie zignorować? Nie do końca. Naukowcy odkryli, że spożycie pokarmów takich jak krowie mleko lub kurze jaja może wywoływać zaostrzenie objawów AZS. Chociaż efekt ten zaobserwowała tylko niewielka grupa pacjentów (Tatka, Pawliczak 2022), to wciąż jest to coś, co warto brać pod uwagę podczas układania jadłospisu. Warto dodać, że dzieci z alergią pokarmową na soję lub orzeszki arachidowe mogą reagować objawami alergii skórnej na olej sojowy i arachidowy wchodzące w skład kosmetyków (Kamińska 2018). Dlatego nie tylko dieta ma znaczenie, ale też dobór odpowiednich preparatów kosmetycznych

Zatem dieta eliminacyjna może przynieść poprawę stanu pacjentów z egzemą, ale tylko jeśli współwystępuje u nich potwierdzona klinicznie alergia pokarmowa. U takich osób poprawa (oceniana m.in. na podstawie powierzchni skóry dotkniętej zmianami, bezsenności i świądu) może wynieść nawet 80% (Papapostolou 2022). Raz jeszcze podkreślmy, że dietę eliminacyjną wprowadzamy tylko i wyłącznie po konsultacji z lekarzem i dietetykiem.

Kluczowe składniki dla ochrony skóry

Właściwie skomponowany jadłospis to nie tylko kwestia wyeliminowania składników o potencjale alergizującym. Równie ważne jest włączenie elementów, które mają duże znaczenie dla zdrowia skóry. Są to:

• nienasycone kwasy tłuszczowe, które zresztą ze względu na swoją rolę w utrzymaniu prawidłowego funkcjonowania organizmu (oraz zdrowia skóry) nazywane są niezbędnymi (NNKT – niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe). Powodują one m.in. zmniejszenie transepidermalnej (przeznaskórkowej) utraty wody, dzięki czemu wspomagają nawilżenie skóry oraz utrzymanie jej w odpowiedniej kondycji. Ponadto przyczyniają się do redukcji ostrości stanów zapalnych. Ich niedobór jest zatem wyjątkowo niebezpieczny dla pacjentów z dermatozami, których skóra jest osłabiona, swędząca i podatna na urazy. Kwasy z grupy omega-3 należące do NNKT znajdziesz m.in. w rybach. Więcej o właściwościach i zastosowaniu (w tym zewnętrznym) NNKT dowiesz się z naszego artykułu.
• mikroskładniki odżywcze takie jak witaminy z grupy B i witamina C oraz minerały: cynk, selen, miedź, wapń, magnez i żelazo (Daszkiewicz 2021).
• kwas foliowy i białko: stan zapalny skóry zwiększa zapotrzebowanie organizmu na niektóre składniki odżywcze, w tym właśnie kwas foliowy i białko (Winiarska-Mieczan i in. 2022). Dlatego ich ilość w diecie powinna być odpowiednio dostosowana.

Suplementacja

Jak wykazały badania, suplementacja pożądanych witamin i mikroelementów jest skuteczniejsza w łagodzeniu objawów dermatoz niż dieta eliminacyjna. Np. suplementacja kwasem γ-linolenowym pomaga pacjentom z mniej ciężką postacią AZS (chociaż nie może być stosowana jako monoterapia). Podobnie jest w wypadku suplementacji NNKT oraz witaminy D, które oprócz pomocy w walce z atopią wpływają korzystnie na leczenie łuszczycy. W przypadku łuszczycy warto również uzupełniać selen, który hamuje stres oksydacyjny i łagodzi stany zapalne (Winiarska-Mieczan i in. 2022).

Zatrzymajmy się na moment przy pojęciu stresu oksydacjnego, które pojawiło się powyżej. Jest to sytuacja, w której równowaga pomiędzy przeciwutleniaczami (czyli antyoksydantami) a reaktywnymi formami tlenu (RFT, czyli tzw. wolnymi rodnikami) zostaje zaburzona – tzn. antyoksydantów jest za mało w stosunku do RFT. Stres oksydacyjny prowadzi do osłabienia skóry i uszkodzenia jej błony komórkowej, a także przyspiesza procesy starzenia. Czy to niebezpieczne zjawisko można redukować odpowiednią dietą? Jak najbardziej. Stres oksydacyjny redukują wyciągi z niektórych ziół, a także owoce bogate w antyoksydanty: flawonoidy, karotenoidy i witaminę C. Są to głównie owoce jagodowe (np. jagody, maliny, truskawki itp.), śliwki, jabłka czy grejpfruty, a także warzywa: jarmuż, kalafior, szpinak, marchew oraz brokuły.

Wrogowie chorób skóry: cukier i alkohol

Dla organizmu ludzkiego równie niebezpieczne, co niedobory pożądanych substancji, są nadmiary tych niepożądanych. W przypadku chorób skóry na pierwszy plan wysuwają się przede wszystkim cukier i alkohol. Spożywany w zbyt dużych ilościach cukier uszkadza cząsteczki białek: elastyny i kolagenu. W konsekwencji spada kondycja skóry, pogarsza się jej wygląd, zmniejsza sprężystość oraz trudniej jest utrzymać jej odpowiedni poziom nawilżenia. Z kolei alkohol powoduje wytwarzanie reaktywnych form tlenu, tym samym zwiększając stres oksydacyjny i przyspieszając starzenie skóry (Świderska-Kołacz i in. 2012). Oczywiście ma też multum innych negatywnych konsekwencji dla zdrowia i jego nadużywanie może prowadzić do poważnych problemów dla każdego. Niemniej jednak dla osób z problemami skórnymi jest jeszcze bardziej niebezpieczny – powoduje np. zaostrzenie objawów łuszczycy oraz zmniejsza skuteczność terapii (Winiarska-Mieczan i in. 2022).

Podsumowanie

W ostatnich latach następuje ogólny wzrost zainteresowania tematyką odżywiania oraz wpływu diety na zdrowie i jakość życia. Modyfikacja jadłospisu to ważny element strategii leczenia chorób skóry takich jak AZS, łuszczyca czy trądzik. Trzeba jednak robić to z głową i posiłkować się rzetelnymi badaniami. Najważniejsze jest, aby nie wprowadzać diety eliminacyjnej bez konsultacji z lekarzem. W przeciwnym wypadku możesz zrobić sobie więcej krzywdy niż pożytku.

Co się zaś tyczy ogólnych zaleceń, to unikaj cukru i alkoholu, a także ogranicz spożywanie czerwonego mięsa i tłuszczów pochodzenia zwierzęcego; natomiast spożywaj produkty bogate w antyoksydanty, selen i kwasy omega-3, czyli przede wszystkim warzywa, owoce, ryż brązowy, ryby i orzechy.

W przypadku łuszczycy całkiem dobrze sprawdza się dieta wegetariańska. Zapewnia dużo NNKT i antyoksydantów, a za to mało kwasu arachidonowego, który może działać prozapalnie, a jego głównym źródłem jest mięso. Jednak spożywając tylko wegetariańskie posiłki o wiele trudniej zapewnić wystarczającą ilość kwasów omega-3, dlatego do takiej diety dobrze jest włączyć ryby (Antosik 2022).

Bilbiografia:

Antosik, K., Krzęcio-Nieczyporuk, E., & Kurowska-Socha, B. (2017). Rola diety i żywienia w leczeniu łuszczycy. Hygeia Public Health, 52(2), 131-137.

Daszkiewicz M. Rola żywienia w zapobieganiu i terapii wybranych schorzeń skóry. Aesth Cosmetol Med. 2021;10(4):175-179. https://doi.org./10.52336/acm.2021.10.4.01

Hülpüsch, C., Weins, A. B., Traidl‐Hoffmann, C., Reiger, M. (2021). A new era of atopic eczema research: Advances and highlights. Allergy, 76(11), 3408-3421.

Kamińska, E. (2018). The role of emollients in atopic dermatitis in children. Developmental Period Medicine, 22(4), 396-403.

Papapostolou, N., Xepapadaki, P., Gregoriou, S., Makris, M. (2022). Atopic Dermatitis and Food Allergy: A Complex Interplay What We Know and What We Would Like to Learn. Journal of clinical medicine, 11(14), 4232. https://doi.org/10.3390/jcm11144232

Świderska-Kołacz, G., Kumański, K., Parka, B. (2012). Alkohol a stres oksydacyjny. Kosmos, 61(1), 93-103.

Tatka, A., Pawliczak, R. (2022). Czy dieta ma znaczenie w atopowym zapaleniu skóry? Alergologia Polska-Polish Journal of Allergology, 9(2), 99-105.

Winiarska-Mieczan, A., Samolińska, W., Kowalczuk-Vasilev E. (red.) (2022). Czynniki żywieniowe a stan skóry, włosów i paznokci. Lublin: Uniwersytet Przyrodniczy w Lu3blinie – Wydawnictwo