Świąd to jeden z najczęstszych objawów u osób z problemami dermatologicznymi. Często występuje u osób starszych, a ponieważ społeczeństwo się starzeje, to naukowcy przewidują, że stanie się częstą przyczyną konsultacji lekarskich. Jak sobie z nim radzić? Świąd u osób starszych – wszystko, co warto wiedzieć.

Czym jest świąd?

Zanim przejdziemy do sposobów radzenia sobie ze świądem u osób starszych, warto wiedzieć, z czym właściwie mamy do czynienia. Samo doznanie świądu jest znane praktycznie każdemu, jednak już mechanizm jego powstawania jest dość skomplikowany.

Świąd to uczucie wywołujące potrzebę drapania. Dawniej uważano, że to szczególny rodzaj bólu, różniący się po prostu intensywnością. Jednak z czasem zauważono, że świąd wywołują inne receptory niż ból, a więc są to dwa odrębne uczucia [1].

Świąd to niezwykle złożone zjawisko. Naukowcy zidentyfikowali dwa tzw. szlaki świądu: histaminergiczny i niehistaminergiczny [2]. Ten pierwszy jest związany z histaminą, czyli hormonem pełniącym wiele istotnych funkcji. Histamina jest m.in. współodpowiedzialna za powstawanie zapalenia alergicznego. Natomiast szlak niehistaminergiczny jest wywoływany przez inne czynniki, np. cytokiny. Terapia świądu jest więc w dużej mierze uzależniona od jego podłoża [3].

Więcej na temat mechanizmu powstawania świądu dowiesz się z naszego artykułu: Dlaczego Cię swędzi?

Jak wygląda skóra osób starszych?

Z wiekiem skóra przechodzi zmiany – to oczywistość. Nie chodzi jednak tylko o zmiany wizualne, widoczne gołym okiem, takie jak zmarszczki. Wraz z upływem lat skóra staje się cieńsza, mniej elastyczna i bardziej sucha. Spada również jej zdolność do regeneracji, a naturalna bariera ochronna ulega osłabieniu. Zmniejsza się produkcja sebum i naturalnych lipidów, spada także ilość NMF, czyli naturalnego czynnika nawilżającego. Prowadzi to do zwiększonej suchości skóry. Wszystkie te zmiany sprawiają, że skóra starszych osób jest bardziej podatna na podrażnienia, infekcje i świąd [4].

Na marginesie warto wspomnieć o tym, że społeczeństwo się starzeje. Jak wynika z prognoz ONZ, liczba osób w wieku 65 lat i więcej osiągnie na świecie 994 miliony do 2030 roku, a do 2050 r. aż 1,6 miliarda (w 2022 roku było to 771 milionów). „Udział światowej populacji w wieku 65 lat i więcej wzrośnie z 10 procent w 2022 r. do 16 procent w 2050 r.” – czytamy w raporcie World Population Prospects 2022 [5].

Oznacza to szereg wyzwań, chociażby zmiany na rynku pracy. Natomiast z perspektywy „naszej działki”, czyli pielęgnacji skóry, możemy spodziewać się, że coraz powszechniejsze staną się problemy związane ze starzeniem się skóry, takie jak świąd.

Świąd u osób starszych częstym problemem

Zdaniem naukowców częstość występowania świądu zwiększa się wraz z wiekiem. Tę obserwację potwierdza szereg badań. Jedno z nich, przeprowadzone na 144 pracownikach niemieckich firm, pokazało, że u osób w wieku 16-30 lat występowanie świądu wynosi 12,3%, a u osób w wieku 61-70 lat 20,3%. Wyniki te potwierdzają badania na innych populacjach: u dzieci i dorosłych częstość występowania świądu to 8%, a u osób starszych waha się od 12% do 41% [6]. To dość spore wahania, ale mimo to widać, że starsze osoby borykają się ze świądem częściej. Jakie mogą być tego przyczyny?

Przyczyny świądu u osób starszych

Przyczyny świądu u osób starszych są różnorodne i często złożone. Do najważniejszych mechanizmów prowadzących do jego wystąpienia należą:

• Nieprawidłowa bariera skórno-naskórkowa. Związane z wiekiem zmiany w strukturze skóry prowadzą do jej osłabienia, co ułatwia przenikanie czynników drażniących i alergenów, wywołując świąd. Zwiększa się także ryzyko kontaktowego zapalenia skóry.
• Zmiany w układzie odpornościowym. Wraz z wiekiem układ odpornościowy się starzeje, co nazywamy immunosenescencją. Jest to nieodwracalny proces, w którym m.in. zachodzi obniżenie liczby limfocytów T i limfocytów B [7]. Z tego powodu zwiększa się ryzyko chorób infekcyjnych i powstawania przewlekłych stanów zapalnych, a także świądu.
• Neuropatia ośrodkowa i obwodowa. Przewlekły świąd u osób starszych może być następstwem zmian neuropatycznych. Wywołują one tzw. świąd neuropatyczny, który jest związany z uszkodzeniem neuronów czuciowych i występuje bez czynników normalnie wywołujących świąd, takich jak stan zapalny czy suchość skóry [8]. U osób starszych świąd neuropatyczny może występować np. w cukrzycy, a w rzadkich przypadkach w chorobach neurodegeneracyjnych ośrodkowego układu nerwowego (OUN). Uszkodzenie OUN prowadzące do świądu może nastąpić np. wskutek udaru [9].
• Drapanie. Drapanie powoduje mikrouszkodzenia oraz może nasilać stany zapalne skóry, tym samym prowadząc do swędzenia. Mechanizm ten jest znany jako cykl swędzenie-drapanie [9]. Skóra swędzi, więc się drapiemy, co nasila świąd, co prowadzi do dalszego drapania, co jeszcze bardziej osłabia skórę… i spirala się nakręca.
• Kseroza. Kseroza to nadmierna suchość skóry o bardzo dużym nasileniu. To powszechny stan u osób starszych: szacuje się, że jego występowanie wynosi od 38% do nawet 85% [6]. Jedną z głównych przyczyn kserozy jest to, że od około 55 roku życia pH naskórka zmienia się w kierunku zasadowym. W efekcie spada produkcja NMF, a także rośnie ryzyko zakażeń (chorobotwórcze bakterie preferują zasadowe pH), uszkodzeń, zadrapań i pęknięć. Prowadzi to także do świądu.

Jak leczyć świąd u osób starszych?

Leczenie świądu u osób starszych może być wyzwaniem, szczególnie ze względu na współistniejące choroby oraz złożoność mechanizmów prowadzących do jego wystąpienia. Poniżej przedstawiamy kilka skutecznych metod radzenia sobie ze świądem:

• Zdiagnozowanie przyczyny. Terapia świądu jest problematyczna m.in. ze względu na trudności w diagnozie przyczyny. Dlatego to właśnie od niej powinno się zacząć. Nie zawsze się to uda, jednak ustalenie przyczyny świądu jest kluczowe dla jego wyleczenia. W przypadkach, gdy świąd jest spowodowany schorzeniami takimi jak świerzb czy przewlekła choroba nerek, wyleczenie danej choroby powinno wystarczyć do pozbycia się świądu.
• Stosowanie emolientów. Niezależnie od przyczyny świądu, emolienty, czyli specjalistyczne dermokosmetyki, są fundamentem terapii. Emolienty nawilżają skórę, pomagają odbudować barierę ochronną i przyczyniają się do zmniejszenia uczucia świądu. Dobre dermokosmetyki powinny zawierać składniki z trzech kategorii: okluzyjne (czyli tworzące warstwę ochronną na naskórku), humektanty (wiążące cząsteczki wody) oraz składniki aktywne takie jak kwasy huminowe i fulwowe.
• Delikatna pielęgnacja skóry. Podstawą leczenia świądu jest regularna i odpowiednia pielęgnacja skóry. Należy stosować łagodne środki myjące i unikać długich, gorących kąpieli, które mogą dodatkowo wysuszać skórę. Ponadto należy wyeliminować kosmetyki z substancjami zapachowymi oraz konserwantami, ponieważ tego typu składniki mogą podrażniać skórę oraz wywoływać kontaktowe zapalenie skóry. Tym bardziej u osób starszych, których skóra jest bardziej podatna na podrażnienia i uszkodzenia.
• Leczenie miejscowe. W przypadku zapalnych chorób skóry pomocne mogą być miejscowe preparaty przeciwzapalne, takie jak kortykosteroidy czy inhibitory kalcyneuryny. Trzeba jednak pamiętać, że nie są to leki przeciwświądowe. Zastosowanie znajdą przede wszystkim w przypadku świądu towarzyszącego stanom zapalnym. Poprzez leczenie stanów zapalnych, niejako „przy okazji” zmniejszą świąd. Oczywiście miejscowe leki stosuje się tylko zgodnie z zaleceniami lekarzy.
• Indywidualne podejście terapeutyczne. Ze względu na różnorodność przyczyn świądu, do każdego pacjenta należy podejść indywidualnie, uwzględniając jego specyficzne potrzeby i współistniejące choroby. Często konieczne jest interdyscyplinarne podejście, obejmujące konsultacje dermatologa, geriatry, neurologa czy psychiatry.
• Zmiany w stylu życia. Ważne jest również wprowadzenie zdrowych nawyków, takich jak unikanie drażniących substancji, noszenie luźnych, przewiewnych ubrań, dbanie o odpowiednią wilgotność powietrza w pomieszczeniach czy obcinanie paznokci (aby powstrzymać drapanie i przerwać cykl swędzenie-drapanie).

Balsam do ciała Humitopic na łagodzenie świądu

Świąd u osób starszych jest częstym problemem, który może znacząco wpływać na jakość życia. Zrozumienie jego przyczyn i zastosowanie odpowiednich metod leczenia jest kluczowe dla złagodzenia objawów i poprawy komfortu życia pacjentów.

W łagodzeniu świądu sprawdza się balsam do ciała Humitopic. Zawiera zarówno składniki okluzyjne, jak i humektanty. Bogaty, kompleksowy skład pielęgnuje suchą skórę i pomaga łagodzić świąd, pieczenie i zaczerwienienie. Efekt ten w stopniu dobrym lub bardzo dobrym potwierdziło łącznie 90% probantów, którzy testowali kosmetyk. Balsam do ciała Humitopic to skuteczny i jednocześnie łagodny sposób na pielęgnację skóry suchej, skłonnej do podrażnień i swędzącej.

Bibliografia:

[1] Teresiak-Mikołajczak, E., Czarnecka-Operacz, M., Silny, W. (2009). Współczesne poglądy na etiopatogenezę i leczenie świądu w przewlekłych dermatozach zapalnych. Post Dermatol Alergol, 1, 56-64.

[2] Yosipovitch, G., Rosen, J. D., Hashimoto, T. (2018). Itch: from mechanism to (novel) therapeutic approaches. Journal of Allergy and Clinical Immunology, 142(5), 1375-1390.

[3] Górski, P. (2007). Histamina–mediator najdłużej znany, do dziś niepoznany. Alergia, 4, 33-35.

[4] White-Chu, E. F., & Reddy, M. (2011). Dry skin in the elderly: complexities of a common problem. Clinics in dermatology, 29(1), 37-42.

[5] United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division (2022). World Population Prospects 2022: Summary of Results. UN DESA/POP/2022/TR/NO. 3.

[6] Mazan, P., Lesiak, A., & Narbutt, J. (2024, February). Pruritus in elderly patients: review of literature. In Forum Dermatologicum.

[7] Tylutka, A., & Zembroń-Łacny, A. (2020). Starzenie się układu immunologicznego i jego konsekwencje dla zdrowia. Postepy Hig Med Dosw (online), 74, 259-270.

[8] Zasowska-Nowak, A., & Ciałkowska-Rysz, A. (2013). Świąd u pacjentów w medycynie paliatywnej. Palliative Medicine/Medycyna Paliatywna, (4).

[9] Cohen, K. R., Frank, J., Salbu, R. L., & Israel, I. (2012). Pruritus in the elderly: clinical approaches to the improvement of quality of life. P & T : a peer-reviewed journal for formulary management, 37(4), 227–239.