Wyprysk kontaktowy (czyli kontaktowe zapalenie skóry) to choroba charakteryzująca się zmianami skórnymi. Owe zmiany powstają w wyniku kontaktu z materiałami drażniącymi lub alergenami. Jakie są rodzaje i przyczyny wyprysku kontaktowego? Które substancje mogą wywoływać stan zapalny? Wszystkiego dowiesz się z artykułu.

Czym jest wyprysk kontaktowy?

Wyprysk kontaktowy jest chorobą zapalną skóry spowodowaną przez chemikalia działające drażniąco lub substancje uczulające. Wywołuje charakterystyczne zmiany skórne: rumień, obrzęk, strupy i pęcherzyki (Świerczyńska-Krępa 2022). Oprócz tego, kontaktowemu zapaleniu skóry towarzyszy intensywny świąd, a drapanie prowadzi do dodatkowych trudności i może pogorszyć stan pacjenta.

Ze względu na dwie możliwe przyczyny kontaktowego zapalenia skóry – tj. substancje uczulające oraz drażniące – chorobę dzieli się na dwa główne rodzaje, odpowiednio: wyprysk alergiczny lub niealergiczny (czyli z podrażnienia). Oprócz tego wyróżnia się także wyprysk zawodowy oraz fotoalergiczny lub fototoksyczny (Lewandowska 2013).

Kto może zachorować na kontaktowe zapalenie skóry? Właściwie każdy: choroba może występować niezależnie od wieku, płci czy grupy etnicznej. Jednakże na poziomie globalnym istnieją pewne różnice w powszechności choroby w zależności od grupy. Np. badania ujawniły, że częstotliwość występowania wyprysku kontaktowego wśród dzieci w wieku 0-7 lat w Chinach wynosi 0,5%, podczas gdy w ogólnej europejskiej populacji jest to 15% (Li, Li 2021). Kontaktowe zapalenie skóry jest powszechniejsze wśród osób, których praca wymaga codziennego stosowania drażniących chemikaliów, np. fryzjerów, personelu medycznego czy sprzątaczy (Kieć-Świerczyńska i in. 2009). Długotrwały kontakt z substancjami podrażniającymi lub alergenami może spowodować, że wyprysk kontaktowy nabierze przewlekłego charakteru i przejdzie w postać ciężką, co utrudni jego diagnozę i odróżnienie od innych rodzajów egzemy, np. atopowego zapalenia skóry.

Co może wywołać wyprysk?

Wyprysk alergiczny zwykle występuje w miejscu kontaktu skóry z alergenem, ale może się przenosić w inne miejsce (np. przez drapanie). Najczęstsze alergeny to barwniki, które mogą znajdować się w lakierach do paznokci, farbach do włosów czy tekstyliach. Uczulająco działają także środki owadobójcze, niektóre rośliny, lekarstwa, biżuteria i oczywiście kosmetyki. Do najczęstszych składników kosmetyków wywołujących kontaktowe zapalenie skóry należą substancje zapachowe, konserwanty i barwniki.
Stosunkowo nowym źródłem alergenów są implanty chirurgiczne (np. protezy ortopedyczne), które zawierają metale o potencjale uczulającym (Li, Li 2021). Po kilku godzinach od kontaktu z alergenem występuje stan zapalny. Najpierw pojawia się grudka wysiękowa, a następnie pęcherzyk. Po jego pęknięciu powstaje sącząca, pokrywająca się strupem nadżerka (Lewandowska 2013).

A co z wypryskiem niealergicznym? Jak pisaliśmy wyżej, powstaje w wyniku kontaktu z drażniącymi chemikaliami. Są to m.in. środki piorące, mydła, roztwory kwasów i zasad, detergenty, rozpuszczalniki, smary, benzyna, środki odkażające, alkohole i sztuczne nawozy (Świerczyńska-Krępa 2022). Powtarzający się kontakt z tymi substancjami uszkadza barierę skórną i prowadzi do rozwinięcia stanu zapalnego. Osłabiona bariera skórna powoduje, że w przyszłości łatwiej o kolejne podrażnienia, dlatego dalszy kontakt z drażniącymi chemikaliami może spowodować, że wyprysk kontaktowy przerodzi się w przewlekłą chorobę.

Jak leczy się wyprysk kontaktowy?

Leczenie kontaktowego zapalenia skóry jest nieco inne w zależności od czynników wywołujących chorobę. Przede wszystkim kluczowe jest właściwe rozpoznanie, ponieważ wyprysk kontaktowy ma podobne objawy do innych schorzeń skóry. Dlatego należy koniecznie zwrócić się do profesjonalnego dermatologa w celu diagnozy.

W przypadku wyprysku alergicznego podstawowe działanie to wyeliminowanie alergenu. W tym celu trzeba go jednak najpierw zidentyfikować, a więc wykonać test płatkowy, czyli badanie, które pozwala potwierdzić nadwrażliwość na daną substancję. Po zidentyfikowaniu wiadomo już, czego należy unikać – skuteczne wyeliminowanie odpowiedzialnego alergenu jest gwarancją powrotu do zdrowia (Śpiewak 2009). Nie zawsze jest to jednak możliwe. W takim wypadku konieczne może okazać się leczenie farmakologiczne, czyli terapia miejscowa steroidami (a jeśli zmiany wypryskowe są rozległe, to nawet leczenie preparatami doustnymi).

Z kolei sprawa z wypryskiem niealergicznym jest nieco prostsza. A to dlatego, że identyfikacja drażniących chemikaliów zwykle jest bardzo łatwa – ból, pieczenie lub dyskomfort pojawiają się w kilka minut po kontakcie. Aby uniknąć kontaktowego wyprysku z podrażnienia, ważna jest odpowiednia higiena oraz przestrzeganie zasad BHP w pracy, czyli np. prawidłowa odzież ochronna. Jeżeli masz alergię na gumę, to pod rękawice ochronne załóż bawełniane rękawiczki. Natomiast po wystąpieniu wyprysku należy przywrócić funkcję ochronną bariery skórnej, np. przy pomocy regenerujących, nawilżających kosmetyków.

Warto pamiętać o starej zasadzie „lepiej zapobiegać, niż leczyć”. W profilaktyce wyprysku kontaktowego szczególnie ważne jest chronienie skóry przed drażniącymi lub alergennymi substancjami.

W codziennych sytuacjach pamiętaj o prawidłowej pielęgnacji i używaniu delikatnych środków myjących i detergentów, a także stosowaniu emolientów, które skutecznie nawilżają i sprzyjają odnowie warstwy rogowej naskórka. Profilaktyka jest istotna, zwłaszcza jeżeli znajdujesz się w grupie ryzyka (tj. masz skórę osłabioną, skłonną do podrażnień lub pracujesz w zawodzie mającym styczność z drażniącymi chemikaliami).

Bibliografia:

Lewandowska, I. (2013). Wyprysk, czyli egzema jako jedna z najczęstszych chorób alergicznych skóry. Pielęgniarstwo Polskie, 132.

Li, Y., Li, L. (2021). Contact dermatitis: classifications and management. Clinical Reviews in Allergy & Immunology, 61(3), 245-281.

Śpiewak, R. (2009). Wyprysk kontaktowy. Post. Derm. Alergol, 26(5), 375-377.

Świerczyńska-Krępa, M. (2022) Kontaktowe zapalenie skóry (wyprysk kontaktowy): przyczyny, objawy i leczenie dr n. med. https://www.mp.pl/pacjent/alergie/chorobyalergiczne/choroby/59031,wyprysk-kontaktowy dostęp: 21.09.2022

Kieć-Świerczyńska, M., Kręcisz, B., Chomiczewska, D. (2009). Zawodowe kontaktowe zapalenie skóry u fryzjerów. Med. Pr, 60(5), 377-382.