Atopowe zapalenie skóry jest chorobą nieuleczalną. Odpowiednia terapia pozwala jednak ją kontrolować i ograniczać nawroty. Podstawą terapii jest edukacja i stosowanie emolientów. Ważne jest także unikanie wyzwalaczy – czynników prowokujących powstawanie stanów zapalnych. W tym artykule zebraliśmy różne wyzwalacze egzemy, zarówno te częste, jak i te spotykane rzadziej. Wystrzeganie się kontaktu z nimi pomoże Ci trzymać chorobę pod kontrolą.

Czym są wyzwalacze egzemy?

Atopowe zapalenie skóry to choroba zapalna objawiająca się głównie silnym świądem i suchością skóry. Cechą charakterystyczną AZS jest przewlekły i nawrotowy charakter (Nowicki i in., 2019). Choroba jest nieuleczalna, ale odpowiednia terapia pozwala ją ograniczać i kontrolować. Częścią tej terapii jest unikanie kontaktu z wyzwalaczami, czyli czynnikami, które powodują pojawienie się lub zaostrzenie objawów choroby, czyli najczęściej świądu i stanów zapalnych.

Obecnie obserwuje się wzrost zachorowań na AZS, co wiąże się właśnie z intensyfikacją niektórych wyzwalaczy – głównie obwinia się polutanty, czyli zanieczyszczenia powietrza. Od roku 1950 ich stężenie gwałtownie wzrosło i choć obecnie zaczęło nieco spadać (głównie w Europie), to wciąż utrzymuje się na wysokim poziomie (European Environment Agency, 2020).

Rodzaje wyzwalaczy

Egzema ma wiele wyzwalaczy rozmaitego pochodzenia. Obejmują one substancje podrażniające (np. detergenty), alergeny, infekcje skóry oraz inne czynniki, np. stres (Kannenberg i Jordaan, 2014). Co istotne – to, że nie ma potwierdzonego dowodu naukowego na to, że jakaś substancja czy bodziec są wyzwalaczem egzemy, nie oznacza, że nie mogą one zaostrzać objawów choroby. AZS ma charakter specyficzny i u każdego przebiega nieco inaczej, często też łączy się z różnymi chorobami współistniejącymi. Dlatego może się zdarzyć, że nawet pozornie bezpieczna substancja będzie dla kogoś wyzwalaczem. Co więcej, nie każdego wyzwalacza da się unikać. Można jednak przygotować się na kontakt z nimi i starać się ograniczyć negatywny wpływ wynikający z tego kontaktu.

Czynniki wyzwalające atopowe zapalenie skóry

Zanieczyszczenia powietrza

Bariera skórna osób z egzemą jest osłabiona. A to oznacza, że wszelkie substancje pochodzenia zewnętrznego łatwiej ją penetrują. W konsekwencji jest ona bardziej narażona na zgubny wpływ polutantów, czyli cząsteczek zanieczyszczeń powietrza. Efekt ten potwierdzają liczne obserwacje naukowe.

W jednej z analiz przebadano gimnazjalistów z Tajwanu. Naukowcy odkryli, że zanieczyszczenia powietrza związane z ruchem drogowym (m.in. tlenki azotu i tlenek węgla) mają wpływ na występowanie wyprysku (Lee i in., 2008). Podobne wnioski płyną z innych badań. Zanieczyszczenia powietrza takie jak dwutlenek azotu (NO₂) i ozon (O₃) zwiększają ryzyko wystąpienia astmy i egzemy u dzieci (To i in., 2020) oraz dorosłych (Lopez i in., 2021).

Czy można się bronić przed zanieczyszczeniami powietrza? Można. Przede wszystkim staraj się unikać najbardziej ruchliwych części miasta. Oprócz tego dokładnie oczyszczaj skórę – im krócej cząsteczki zanieczyszczeń się na niej utrzymają, tym mniejszy będzie ich wpływ. A jeśli chcesz więcej rad, zapraszamy do lektury artykułu: Zanieczyszczenia powietrza. Jak wpływają na skórę?

Drażniące środki chemiczne

Środki czystości oraz preparaty do mycia i pielęgnacji ciała w niektórych przypadkach zaostrzają objawy AZS. Przede wszystkim w ich składzie mogą znajdować się drażniące substancje oraz alergeny, np. kompozycje zapachowe. Oprócz tego zwiększają pH skóry oraz zdarza się, że prowadzą do upośledzenia funkcji bariery skórnej (Kannenberg i Jordaan, 2014). Jak sobie z tym radzić? Dokładnie sprawdzaj skład kupowanych produktów i unikaj składników drażniących, takich jak barwniki, kompozycje zapachowe, SLS, silne konserwanty czy substancje, na które jesteś uczulona/y. Wybieraj kosmetyki i środki czystości o łagodnym działaniu, przyjazne dla wrażliwej skóry.

Drażniące tkaniny

Do czynników zaostrzających objawy AZS należą syntetyczne tkaniny oraz wełna (Diepgen, 1990). W przypadku wełny problematyczna jest „kolczasta” tekstura włókien. Jako alternatywę proponuje się ubrania bawełniane – są wygodne i pomagają unikać przegrzania. Jednak istnieją badania sugerujące, że także i bawełna może podrażniać skórę (Bendsöe i in., 1987). Najbardziej obiecujące wyniki dają ubrania jedwabne. Z kolei wśród wełny wyjątek stanowi wełna merynosa. Badania pokazały, że jest ona łagodna i bezpieczna dla osób z egzemą – choć oczywiście i na nią można mieć uczulenie (Fowler i in., 2019).

Alergeny

Atopowe zapalenie skóry nie zawsze łączy się z alergią. Jednak te choroby często współwystępują, przez co alergeny mogą wyzwalać i zaostrzać objawy AZS. Do najczęściej uczulających alergenów należą:

• krowie mleko,
• jaja,
• soja,
• pszenica
• orzechy arachidowe,
• ryby,
• bakterie Staphylococcus aureus i Streptococcus species,
• pyłek kwiatowy,
• pleśń,
• roztocza kurzu,
• grzyby Trichophyton, Malassezia i Candida (Caubet i Eigenmann, 2010).

Pamiętaj, że wymienione powyżej substancje mają wysoki potencjał uczulający i są najczęstszymi alergenami – co nie znaczy, że jedynymi. Potencjalnie uczulać może niemalże wszystko. Jeżeli podejrzewasz u siebie alergię na jakiś nietypowy materiał, pokarm czy inną substancję, to skonsultuj się z lekarzem i przeprowadź odpowiednie testy.

Dym papierosowy

Dym papierosowy wymienia się często jako jeden z czynników wyzwalających objawy AZS. Postuluje się nawet, że ekspozycja na dym tytoniowy w okresie ciąży może być powiązana z wystąpieniem atopii u dziecka. Jednak na ten temat literatura naukowa nie daje jednoznacznej odpowiedzi (Kannenberg i Jordaan, 2014). Niezależnie od tego, czy tytoń może zwiększać szansę wystąpienia AZS, to fakt, że zaostrza objawy u osób już chorych, jest potwierdzony. W jednym z badań naukowcy stwierdzili, że zarówno aktywna, jak i bierna ekspozycja na dym tytoniowy zwiększa natężenie objawów atopowego zapalenia skóry (Kantor i in., 2016).

Pot

Pacjenci z egzemą często mają nadwrażliwość typu I na składniki potu, czyli, innymi słowy, alergię na pot (Takahagi i in., 2018). Ponadto pocenie się prowadzi do utraty wody, a więc dodatkowo wysusza skórę, a obecny w pocie sód może wywoływać szczypanie skóry (Fuller, 2021). Wszystko to sprawia, że pot jest jednym z wyzwalaczy egzemy, czyli wywołuje zaostrzenia objawów choroby. Naukowcy uważają, że jest to jeden z powodów, przez który pacjenci z AZS unikają ćwiczeń fizycznych, a w efekcie częściej od ludzi zdrowych cierpią na otyłość lub nadwagę (Ascott, 2021). Co więc robić? Po treningu szybko weź prysznic – w ten sposób zminimalizujesz wpływ potu na skórę. Najlepszą radą jest jednak wybranie lekkich aktywności, np. uprawianie jogi lub chodzenie na spacery. A jeśli chcesz więcej wskazówek, zajrzyj do naszego artykułu: jakie ćwiczenia uprawiać, gdy ma się AZS?

Stres

Przewlekły stres ma negatywne skutki dla całego organizmu, a także może prowadzić do poważniejszych problemów, takich jak depresja. Dla osób z AZS ma dodatkowe niekorzystne konsekwencje, m.in. prowadzi do dysfunkcji bariery naskórkowej, którą już mają osłabioną z powodu choroby (Arndt i in., 2008). Co więcej, niektórzy na stres reagują nawykowym drapaniem, a drapanie skóry osłabionej i podrażnionej może wywołać poważne następstwa: zaognić zmiany czy zranić skórę nawet do krwi.

Warto dodać, że relacja między stresem a egzemą jest dwustronna. Stres zaostrza objawy AZS, ale również sama choroba jest niezwykle stresująca, zarówno dla samego pacjenta, jak i jego rodziny. Wyprysk powoduje ogromny dyskomfort, a ostry świąd nierzadko prowadzi do bezsenności. Życie osób z AZS (a także innymi chorobami skóry, np. łuszczycą) jest trudne i uciążliwe, nie dziwi więc, że często prowadzi do przewlekłego stresu. Jak sobie z nim radzić? Przede wszystkim w razie naprawdę intensywnego i częstego stresowania się, skorzystaj z pomocy specjalisty: może to być psycholog lub psychodermatolog. Natomiast w przypadku nieco łagodniejszego stresu wykorzystaj techniki relaksacyjne, najlepiej takie, które angażują jednocześnie ciało i umysł, np. kolorowanie, wyplatanie makramy czy uprawianie jogi. Więcej możesz przeczytać w naszym artykule: Jak stres wpływa na egzemę?

Biżuteria

Biżuteria raczej nie jest pierwszym, co przychodzi na myśl na hasło „wyzwalacze egzemy”. Okazuje się jednak, że może wywoływać wyprysk kontaktowy. To głównie ze względu na zawartość niklu, który może uczulać. W jednym z badań stwierdzono, że u 8,3% kobiet uczulonych na nikiel występuje atopowe zapalenie skóry (Schubert i in., 1987). Dodatkowym problemem jest to, że nikiel jest szeroko stosowany. Można go znaleźć w:

• biżuterii: bransoletkach, łańcuszkach, pierścionkach itp.,
• zegarkach na rękę,
• sprzączkach od pasków,
• guzikach,
• oprawkach okularów.

Jak widzisz, trzeba uważać na niemalże każde akcesorium do ubioru. Nie pozostaje nic innego jak zwracać uwagę na skład biżuterii i w miarę możliwości wybierać tę oznaczoną napisem „hipolargiczny”, pamiętając jednak, że nawet ona może uczulać.

Temperatura powietrza

Powszechnie uważa się, że zarówno wysoka, jak i niska temperatura może przyczynić się do pogorszenia stanu skóry oraz zaognienia stanów zapalnych u osób z egzemą. Wielu pacjentów zgłasza sezonowość objawów, czyli np. ich zaostrzanie zimą. Odpowiada za to nie tylko temperatura, ale także wilgotność powietrza, wiatr czy nawet zachmurzenie. Badania wskazują m.in. na to, że zimowe warunki pogodowe powodują osłabienie funkcji bariery skórnej (Engebretsen i in., 2016) oraz intensyfikują świąd (Vocks i in., 2001).

A co ze zbyt wysoką temperaturą? Tutaj badania nie dają jednoznacznych wyników, ale warto pamiętać, że nawet jeśli gorąco nie przyczynia się bezpośrednio do pogorszenia stanu skóry, to wciąż może powodować pocenie się – a pot, jak już wiesz, jest jednym z wyzwalaczy egzemy.

Warto minimalizować wpływ pogody na AZS dobierając odpowiednie ubrania. Zimą dobrze jest ubierać się „na cebulę” – w ten sposób zawsze możesz ściągnąć jeden z elementów ubioru i dzięki temu zmniejszyć ryzyko przepocenia. Z kolei latem dobrze jest mimo wszystko nosić ubrania o długich rękawach (aby ograniczyć wpływ czynników zewnętrznych na skórę), ale jednak przewiewnych i zapewniających optymalne chłodzenie.

Alkohol

Alkohol odbija się negatywnie na zdrowiu całego organizmu i każdy powinien unikać jego spożywania. Pacjenci z egzemą są jednak narażeni na jego działanie dodatkowo, ponieważ spożywanie alkoholu prowadzi do uwolnienia histaminy, która przyczynia się do świądu, a także odwadnia organizm, a więc powoduje dodatkowe przesuszenie skóry. Niektórzy pacjenci skarżą się, że nawet jeden łyk piwa powoduje gwałtowne zaczerwienie i rozgrzanie skóry. Więcej o wpływie alkoholu na skórę dowiesz się z naszego artykułu: Alkohol i egzema: czy to dobry pomysł?

Inne wyzwalacze egzemy

Inne wyzwalacze egzemy, o których nie napisaliśmy wyżej, a które warto wymienić, to:

• metale takie jak chrom, kobalt, miedź czy złoto,
• ukąszenia i użądlenia owadów,
• chlor,
• słona woda,
• poliester i lateks,
• świeczki zapachowe i odświeżacze powietrza.

Pamiętaj, że egzema każdego dotyka nieco inaczej. Wyzwalacze mogą być przeróżne i z pewnością nie wymieniliśmy tutaj wszystkich. Dlatego niezmiernie ważna jest ich identyfikacja. Postaraj się rozpoznać, co u Ciebie wywołuje zaostrzenie stanów zapalnych skóry, a następnie w miarę możliwości unikaj kontaktu z wyzwalaczami.

Bibliografia:

Arndt, J., Smith, N., Tausk, F. (2008). Stress and atopic dermatitis. Current allergy and asthma reports, 8(4), 312-317.

Ascott, A., Mansfield, K. E., Schonmann, Y., Mulick, A., Abuabara, K., Roberts, A., Langan, S. M. (2021). Atopic eczema and obesity: a population‐based study. British Journal of Dermatology, 184(5), 871-879.

Bendsöe, N., Björnberg, A., Asnes, H. (1987). Itching from wool fibres in atopic dermatitis. Contact dermatitis, 17(1), 21-22.

Caubet, J. C., Eigenmann, P. A. (2010). Allergic triggers in atopic dermatitis. Immunology and Allergy Clinics, 30(3), 289-307.

Diepgen, T. L., Stäbler, A., Hornstein, O. P. (1990). Textile intolerance in atopic eczema–a controlled clinical study. Zeitschrift fur Hautkrankheiten, 65(10), 907-910.

Engebretsen, K. A., Johansen, J. D., Kezic, S., Linneberg, A., Thyssen, J. P. (2016). The effect of environmental humidity and temperature on skin barrier function and dermatitis. Journal of the European Academy of Dermatology and Venereology, 30(2), 223-249.

European Environment Agency (2020) Increasing environmental pollution https://www.eea.europa.eu/soer/2015/global/pollution

Fowler, J. F., Fowler, L. M., Lorenz, D. (2019). Effects of merino wool on atopic dermatitis using clinical, quality of life, and physiological outcome measures. Dermatitis, 30(3), 198-206.

Fuller, J. (2021). Eczema and Exercise. National Eczema. https://nationaleczema.org/blog/eczema-exercise

Kannenberg, S. M., Jordaan, H. F. (2014). Triggers in atopic dermatitis/eczema: separating fact from fiction. Current Allergy & Clinical Immunology, 27(2), 75-80.

Kantor, R., Kim, A., Thyssen, J. P., Silverberg, J. I. (2016). Association of atopic dermatitis with smoking: a systematic review and meta-analysis. Journal of the American Academy of Dermatology, 75(6), 1119-1125.

Lee, Y. L., Su, H. J., Sheu, H. M., Yu, H. S., Guo, Y. L. (2008). Traffic-related air pollution, climate, and prevalence of eczema in Taiwanese school children. Journal of Investigative Dermatology, 128(10), 2412-2420.

Nowicki, R. (2009). Co nowego w leczeniu atopowego zapalenia skóry. Post Dermatol Alergol, 26, 350-3.

Lopez, D. J., Lodge, C. J., Bui, D. S., Waidyatillake, N. T., Su, J. C., Perret, J. L., Lowe, A. J. (2021). Association between ambient air pollution and development and persistence of atopic and non‐atopic eczema in a cohort of adults. Allergy, 76(8), 2524-2534.

Schubert, H., Berova, N., Czernielewski, A., Hegyi, E., Jirasek, L., Kohánka, V., Zschunke, E. (1987). Epidemiology of nickel allergy. Contact Dermatitis, 16(3), 122-128.

Takahagi, S., Tanaka, A., Hide, M. (2018). Sweat allergy. Allergology International, 67(4), 435-441.

To, T., Zhu, J., Stieb, D., Gray, N., Fong, I., Pinault, L., Dell, S. (2020). Early life exposure to air pollution and incidence of childhood asthma, allergic rhinitis and eczema. European Respiratory Journal, 55(2).

Vocks, E., Busch, R., Fröhlich, C., Borelli, S., Mayer, H., & Ring, J. (2001). Influence of weather and climate on subjective symptom intensity in atopic eczema. International journal of biometeorology, 45(1), 27-33.