W ostatnich dziesięcioleciach rośnie liczba zachorowań na atopowe zapalenie skóry. Choroba jest nieuleczalna, ale czy można jej zapobiegać? Jak na zapobieganie AZS wpływa terapia emolientowa przeprowadzana u niemowląt?

Co wpływa na rozwój AZS?

Egzema atopowa (czyli atopowe zapalenie skóry – AZS) jest najczęściej występującą formą egzemy – chorób zapalnych skóry. Objawia się ona przede wszystkim suchą, swędzącą skórą, a także zaczerwienieniami i pęcherzykami. Choroba jest nieuleczalna i przebiega z okresami remisji i zaostrzenia objawów.

Uważa się, że za rozwój AZS odpowiadają czynniki genetyczne, środowiskowe i immunologiczne (Hülpüsch i in., 2021). Choć geny mają ogromne znaczenie w rozwoju AZS (gdy choruje oboje rodziców, to prawdopodobieństwo zachorowania dziecka wynosi aż 80%), to obecnie, z racji rosnącej liczby przypadków AZS, podkreśla się znaczenie czynników środowiskowych.

Jednym z inicjatorów rozwoju AZS jest dysfunkcja bariery naskórkowej. W jej wyniku zanieczyszczenia środowiskowe łatwiej penetrują skórę, co może przyczynić się do powstawania stanów zapalnych skóry. Zasadne wydaje się więc pytanie: czy poprawa właściwości bariery skórnej u noworodków może chronić przed wystąpieniem AZS?

Emolienty podstawą terapii AZS

Emolienty to specjalistyczne dermokosmetyki, których głównym zadaniem jest nawilżanie skóry. Obecnie popularne są tzw. emolienty plus, które zawierają również składniki aktywne i dzięki temu mają dodatkowe działanie, np. pomagają redukować świąd, działają przeciwzapalnie czy też wspomagają odbudowę bariery naskórkowej (Mazur, 2020). Prawidłowe stosowanie emolientów jest podstawą terapii AZS i innych chorób skóry takich jak łuszczyca. Emolienty nie tylko łagodzą objawy egzemy, ale stosowane w trakcie remisji mogą także wydłużyć czas pomiędzy zaostrzeniami choroby. A czy są skuteczne w zapobieganiu powstawania AZS?

Emolienty jako metoda zapobiegania AZS

Pozytywny wpływ emolientów na skórę czyni z nich obiekt zainteresowania naukowców zajmujących się dermatozami. Na temat potencjalnego zapobiegania rozwojowi atopowego zapalenia skóry istnieje wiele badań. W jednym z nich, przeprowadzonym w USA i Wielkiej Brytanii, zbadano niemowlęta z grupy wysokiego ryzyka wystąpienia atopii – czyli takie, których rodzic lub rodzeństwo mieli zdiagnozowane AZS, astmę lub alergiczny nieżyt nosa. Część rodziców poproszono o nakładanie emolientu na całe ciało dziecka z wyłączeniem skóry głowy. Reszty o to nie poproszono – to tzw. grupa kontrolna, z którą porównuje się uzyskane wyniki. Obie grupy otrzymały broszury edukacyjne z poradami dotyczącymi pielęgnacji skóry u niemowląt.

Efekty terapii były sprawdzane przez pielęgniarki. Co istotne, nie wiedziały one, które dzieci należą do której grupy. Jakie były wyniki? Po 6 miesiącach terapii częstość występowania AZS w grupie kontrolnej wynosiła 43%, a w grupie stosującej emolienty – 22%. To ogromna różnica, która odpowiada zmniejszeniu ryzyka wystąpienia egzemy atopowej aż o 50% (Natsume i Ohya, 2018).

Podobne wyniki dało inne badanie, w którym zastosowano emolient w formie emulsji. Przeprowadzono je na 118 noworodkach z grupy wysokiego ryzyka AZS. U 59 z nich przez pierwsze 32 tygodnie życia aplikowano emolient. Następnie oceniano częstość występowania wyprysku oraz (dodatkowo) występowania alergii (na podstawie poziomu immunoglobuliny IgE w surowicy).

Wynik? Wśród noworodków, u których stosowano nawilżającą emulsję, częstość egzemy w 32. tygodniu była o 32% mniejsza, niż w grupie kontrolnej. Natomiast nie wykazano, aby stosowanie emolientów miało wpływ na występowania alergii (Horimukai i in., 2014).

Powyższe badania dają optymistyczne wyniki. Myliłby się jednak ten, kto na tym poprzestałby dociekań i zamknął sprawę. Okazuje się bowiem, że nie wszystkie naukowe analizy są tak jednoznaczne.

Czy emolienty zapobiegają AZS u niemowląt? Nie wszystkie badania są przychylne

W dużym badaniu naukowcy losowo podzielili 1394 noworodki o wysokim ryzyku zachorowania na AZS na dwie grupy. W pierwszej dzieciom aplikowano emolienty (należały do niej 693 noworodki) oraz kontrolną (701 dzieci). Gdy niemowlęta osiągnęły wiek 2 lat, egzema wystąpiła u 23% z nich w grupie emolientowej i u 25% w grupie kontrolnej. Nie jest to różnica istotna statystycznie, co oznacza, że w tym wypadku stosowanie emolientów nie zapobiegło rozwojowi egzemy. Przyczyniło się za to do zwiększonego ryzyka infekcji skóry. „Rodziny z egzemą, astmą lub alergicznym nieżytem nosa nie powinny codziennie stosować emolientów, aby spróbować zapobiegać egzemie u noworodków” – podsumowali autorzy badania (Chalmers i in., 2020).

Emolienty w okresie niemowlęcym – metaanaliza

Warto wspomnieć o jeszcze jednym badaniu. Naukowcy przeprowadzili metaanalizę (czyli systematyczny przegląd literatury) dotyczącą wpływu aplikowanych w okresie niemowlęcym emolientów na rozwój egzemy (Zhong i in., 2022). Co wykazała metaanaliza? Przede wszystkim to, że skuteczność emolientów w zapobieganiu AZS jest uzależniona od wielu czynników, m.in. tego, czy badana populacja jest w grupie ryzyka oraz czasu trwania leczenia. Zaobserwowano jednak, że terapia emolientowa ogranicza rozwój egzemy atopowej do 6. miesiąca życia, a w populacjach wysokiego ryzyka do 12. miesiąca życia. W świetle tych wyników autorzy wyprowadzają hipotezę, że emolienty nie tyle zapobiegają powstawaniu AZS, ile po prostu je opóźniają.

Jak to zwykle bywa w świecie nauki, gdy dotychczasowe analizy i eksperymenty nie dają jednoznacznych wyników: potrzebne są dalsze badania. A co mają zrobić rodzice, zanim pojawią się nowe odkrycia naukowe? Oczywiście najważniejszy pozostaje kontakt z lekarzami specjalistami: pediatrami i dermatologami, którzy pomogą Ci wybrać to, co najlepsze dla skóry Twojego dziecka. Niezależnie od roli w zapobieganiu powstawaniu egzemy, gdy choroba już wystąpi, to emolienty pozostają absolutnym fundamentem terapii.

Bibliografia:

Chalmers, J. R., Haines, R. H., Bradshaw, L. E., Montgomery, A. A., Thomas, K. S., Brown, S. J., Williams, H. C. (2020). Daily emollient during infancy for prevention of eczema: the BEEP randomised controlled trial. The Lancet, 395(10228), 962-972.

Horimukai, K., Morita, K., Narita, M., Kondo, M., Kitazawa, H., Nozaki, M., Ohya, Y. (2014). Application of moisturizer to neonates prevents development of atopic dermatitis. Journal of Allergy and Clinical Immunology, 134(4), 824-830.

Hülpüsch, C., Weins, A. B., Traidl‐Hoffmann, C., Reiger, M. (2021). A new era of atopic eczema research: Advances and highlights. Allergy, 76(11), 3408-3421.

Mazur, M. (2020). Najnowsze wytyczne leczenia AZS. Wiadomości dermatologiczne https://www.wiadomoscidermatologiczne.pl/artykul/najnowsze-wytyczne-leczenia-azs-2019 dostęp 20.02.2023

Natsume, O., Ohya, Y. (2018). Recent advancement to prevent the development of allergy and allergic diseases and therapeutic strategy in the perspective of barrier dysfunction. Allergology International, 67(1), 24-31.

Preventing eczema in babies. (2022) MedicalNewsToday https://www.medicalnewstoday.com/articles/how-to-prevent-eczema-in-babies

Zhong, Y., Samuel, M., van Bever, H., Tham, E. H. (2022). Emollients in infancy to prevent atopic dermatitis: a systematic review and meta‐analysis. Allergy, 77(6), 1685-1699.