Skóra dzieci jest bardziej narażona na działanie czynników zewnętrznych, ponieważ jej funkcja bariery dopiero się rozwija. Dlatego wymaga szczególnej opieki – zwłaszcza jeśli dziecko choruje na atopowe zapalenie skóry. A jest to choroba spotykana coraz częściej. Jak zatem pielęgnować skórę dziecka z AZS?

AZS u dzieci – coraz powszechniejszy problem

Skóra to jeden z naszych najważniejszych organów. Pełni wiele funkcji, m.in. ochronną i termoregulacyjną. U noworodków jest wyjątkowo wrażliwa, ponieważ dopiero adaptuje się do środowiska pozamacicznego. Ma jeszcze niedojrzałą barierę naskórkową, a to oznacza, że jest bardziej narażona na urazy oraz przezskórne działanie leków i kosmetyków. Tym bardziej, jeśli dziecko choruje na atopowe zapalenie skóry (AZS).

AZS to choroba zapalna skóry o przewlekłym charakterze. Towarzyszą jej charakterystyczne zmiany skórne oraz ostry, obejmujący nawet całe ciało świąd. Jednym z głównych objawów AZS jest zaburzona funkcja bariery skórnej. Przez to skóra staje się bardziej podatna na uszkodzenia, mikrourazy, zakażenia i podrażnienia. Ponadto towarzyszące AZS zmiany skórne i świąd rzutują na samoocenę i jakość życia pacjentów oraz często stają się przyczyną problemów takich jak zaburzenia snu, stany lękowe czy nawet depresja.

Jak wskazują badania, coraz więcej ludzi choruje na AZS. W skali świata częstotliwość występowania wyprysku atopowego u dzieci wzrasta o 1,21% na dekadę [1]. Ilość chorujących osób jest różna w zależności od regionu (naukowcy wskazują, że prawdopodobnie jest to powiązane ze stopniem zurbanizowania oraz stylem życia), ale szacuje się, że wyprysk atopowy może dotykać nawet 20% dzieci.

Atopowe zapalenie skóry to ciężka choroba, która towarzyszy pacjentom przez całe życie. Odpowiednia terapia pozwala załagodzić przebieg choroby, a także wydłużyć czas remisji, czyli okresu, kiedy objawy dermatozy w ogóle nie występują. Podstawą jest dobór odpowiednich kosmetyków. Szczególne znaczenie ma to w przypadku niemowląt i dzieci, ponieważ ich skóra jest bardziej delikatna, a bariera skórna jeszcze nie w pełni wykształcona. Dlatego do wyboru preparatów kosmetycznych przeznaczonych do pielęgnacji skóry niemowląt należy przywiązywać szczególną uwagę.

Czego unikać w kosmetykach dla dzieci?

Nawet produkty oznaczone jako przeznaczone dla dzieci mogą zawierać niebezpieczne substancje. Napisy takie jak „przebadany dermatologicznie” czy „naturalny skład” nie gwarantują, że w recepturze nie znajdzie się żaden składnik o potencjale alergizującym. Każda skóra jest inna i inaczej reaguje na różne składniki, a skóra dzieci i noworodków jest bardziej narażona na działanie niepożądanych substancji. A u dzieci chorujących na AZS lub inny rodzaj egzemy jest zagrożona szczególnie, ponieważ z powodu choroby ich bariera skórna jest osłabiona – a więc toksyczne składniki łatwiej ją przenikają. Dlatego trzeba z uwagą studiować formulacje kosmetyków.

Jakich składników w kosmetykach dla dzieci unikać?

• Alkohol. Chociaż skóra noworodka jest stosunkowo nieprzepuszczalna dla alkoholu, to substancja ta wciąż może być niebezpieczna – może powodować oparzenia skóry, zwłaszcza u dzieci z niską masą ciała (noworodków ważących mniej niż 2500 gramów) [2].
• Glikol propylenowy. Jest to składnik wielu kosmetyków na trądzik, łuszczycę i inne schorzenia skóry. Powszechnie jest uważany za bezpieczny, jednak stosowany u dzieci wykazuje działanie toksyczne [3]. Może powodować pieczenie i podrażnienia, zwłaszcza w wyższych stężeniach (ponad 5%) [2].
• Składniki takie jak SLS, SLES, Laurylosiarczan amonu (Ammonium Lauryl Sulfate) czy parabeny. To substancje, które mogą działać drażniąco i są potencjalnie niebezpieczne także dla dorosłych, zwłaszcza borykających się z egzemą. Więcej o nich pisaliśmy w artykule kosmetyki na AZS: których składników unikać?

Emolienty w terapii dzieci z AZS

Emolienty to specjalistyczne dermokosmetyki, które zmniejszają transepidermalną utratę wody (TEWL), tym samym zwiększając nawilżenie skóry. Obecnie popularne są emolienty plus, zawierające dodatkowe składniki aktywne. Dzięki temu mogą zmniejszać częstość występowania stanów zapalnych skóry czy łagodzić świąd. Więcej dowiesz się z artykułu Emolienty w terapii AZS: czym są i jak działają?

A co z emolientami w terapii skóry dzieci z AZS? Dla naukowców to kontrowersyjny temat. Z jednej strony potwierdzili, że emolienty zapobiegają wysuszaniu i pękaniu skóry, zwiększają jej integralność, łagodzą stany zapalne, a w niektórych przypadkach poprawiają równowagę wodno-elektrolitową u wcześniaków. Z drugiej zaś zauważono, że profilaktyczne stosowanie emolientów u nowo narodzonych (do 28 dnia) wcześniaków może zwiększać ryzyko zakażeń szpitalnych. Jednak efekt ten nie występuje zawsze, a w przypadku niektórych emolientów – np. takich, które zawierają olej słonecznikowy – sytuacja wygląda odwrotnie: badania wskazują, że składnik ten pomaga chronić skórę noworodków przed zakażeniami szpitalnymi!

Rozbieżności w wynikach badań naukowych można tłumaczyć na wiele sposobów. Znaczenie mają zapewne różnice regionalne oraz rodzaj stosowanego leczenia. Nie zmienia to faktu, że emolienty są skuteczne w pielęgnacji skóry suchej, łuszczącej się i atopowej. W przypadku dzieci należy szukać emolientów przeznaczonych specjalnie dla nich, które można stosować od 1. dnia życia. Powinno się zwracać szczególną uwagę na recepturę i szukać naturalnych składników o niskim potencjale uczulającym.

Warto dodać, że skuteczność emolientów jest większa, gdy stosuje się je na wilgotną skórę bezpośrednio po kąpieli.

Kąpiel dziecka z egzemą

Kąpiel i nawilżenie to jedne z najbardziej istotnych elementów terapii skóry atopowej. Prawidłowa pielęgnacja nie tylko przynosi ukojenie, ale także pomaga zatrzymywać wodę w skórze oraz łagodzić stany zapalne [4]. O czym pamiętać przy kąpieli dziecka z AZS?

• Używaj letniej wody, o temperaturze nieprzekraczającej 37°C.
• Kąpiel powinna trwać maksymalnie 10 minut.
• Używaj delikatnych środków czyszczących.
• Unikaj szorowania, zwłaszcza skóry dotkniętej stanem zapalnym.
• Po kąpieli delikatnie osusz skórę. Zamiast wycierać, delikatnie oklep skórę ręcznikiem.
• Na wilgotną skórę nałóż przepisane przez lekarza leki miejscowe. Preparaty zawsze stosuj zgodnie z zaleceniami lekarza!
• Zastosuj nawilżające emolienty.

Choć czas po kąpieli to najlepszy moment, aby nałożyć emolient, to nie ograniczaj się tylko do niego. Kosmetyki nawilżające należy stosować przez cały dzień, także profilaktycznie na skórę nieobjętą stanem zapalnym.

Jak powstrzymać drapanie u dzieci?

Nieodłączną częścią egzemy atopowej jest silny świąd. To poważny problem, który może prowadzić do pogorszenia stanu skóry. To dlatego, że drapanie osłabia barierę naskórkową oraz ułatwia infekcję. Wskutek drapania uszkodzenia skóry się pogłębiają, a to ułatwia penetrację czynników drażniących, co wzmaga świąd i potrzebę dalszego drapania. Występuje więc samonapędzające się błędne koło – zjawisko znane jako cykl świąd-drapanie [5]. Więcej o mechanizmie świądu dowiesz się z naszego artykułu oraz filmu na YouTube.

Taki cykl jest trudno zatrzymać nawet dorosłym. Drapanie często staje się nawykiem, podobnie jak np. obgryzanie paznokci. U niemowląt i małych dzieci sytuacja jest jeszcze trudniejsza, ponieważ częściej działają zgodnie ze swoimi pragnieniami i nie mogą powstrzymać się od działania [6]. Jak zatem pomóc dzieciom się nie drapać?

• Regularnie używaj emolientów. Prawidłowe nawilżenie skóry dziecka ograniczy nawroty egzemy i świąd.
• W przypadku niewielkich zmian możesz stosować chłodne kompresy, ale pamiętaj, aby często je zmieniać.
• Regularnie obcinaj dzieciom paznokcie – krótkie paznokcie to mniejsze uszkodzenia skóry.
• Jeśli dziecko drapie się w nocy, to dobrym rozwiązaniem jest zakładanie bawełnianych rękawiczek na czas snu.
• Pamiętaj o odpowiednim ubiorze. Zauważono, że dzieci często się drapią, gdy tylko zdejmą ubrania. Dlatego swędzącą skórę najlepiej jest trzymać zakrytą. Wybieraj ubrania luźne i przewiewne. Unikaj tkanin syntetycznych i wełny, ponieważ podrażniają skórę.
• Spróbuj odwrócić uwagę dziecka. W artykule o świądzie sugerowaliśmy aktywności takie jak rękodzieło czy wyplatanie makram. To dobre zajęcia, ponieważ angażują jednocześnie dłonie i umysł. Jednak tego typu czynności nie sprawdzą się w przypadku dzieci. Co więc robić? Rodzice zauważyli, że dobrze działa delikatne masowanie twarzy dziecka przed snem [7].

Kiedy skontaktować się z lekarzem?

Pamiętaj, że atopowe zapalenie skóry to choroba na całe życie. Z wiekiem choroba często staje się łagodniejsza i mniej uciążliwa, jednak obecny stan wiedzy naukowej wskazuje, że nie da się jej pozbyć całkowicie. Dlatego należy stale być pod opieką lekarzy. Jeśli zauważysz u dziecka infekcję skóry, zaczerwienienie, wyprysk, wypełnione ropą guzki czy inne niepokojące objawy, to niezwłocznie skontaktuj się z lekarzem.

Bibliografia:

[1] Langan, S. M., Mulick, A. R., Rutter, C. E., Silverwood, R. J., Asher, I., García‐Marcos, L., … & Shah, J. (2023). Trends in eczema prevalence in children and adolescents: A Global Asthma Network Phase I Study. Clinical & Experimental Allergy, 53(3), 337-352.

[2] Fernandes, J. D., Machado, M. C. R., & Oliveira, Z. N. P. D. (2011). Children and newborn skin care and prevention. Anais brasileiros de dermatologia, 86, 102-110.

[3] Car, H., Sadowska, A., Stefaniuk, R., Doświadczalnej, Z. F., RAD-MED, N. Z. O. Z., & w Łosicach, P. L. R. Alkohole w produktach leczniczych stosowanych na skórę.

[4] National Eczema Society. (2023). Eczema Treatment For Children. https://nationaleczema.org/eczema/children/treatment/

[5] Rinaldi, G. (2019). The itch-scratch cycle: a review of the mechanisms. Dermatology practical & conceptual, 9(2), 90.

[6] Zero to Three. (2023). Developing Self-Control From 0-12 Months. https://www.zerotothree.org/resource/developing-self-control-from-0-12-months/

[7] Greenlaw, E. (2017). Children With Eczema: How to Stop the Scratching. https://www.webmd.com/skin-problems-and-treatments/eczema/features/child-scratching