Keratosis pilaris (KP), czyli rogowacenie mieszkowe, to często występująca choroba skóry. Szacuje się, że może dotykać nawet 40–80% dzieci i młodzieży i ok. 40% dorosłych (Reddy, Brahmbhatt 2021). U pacjentów z atopowym zapaleniem skóry (AZS) rogowacenie mieszkowe jest jeszcze bardziej powszechne. Chociaż jest to łagodna choroba, to wciąż stanowi defekt estetyczny, który wprowadza pacjentów w dyskomfort. Jak sobie z nim radzić?

Czym jest rogowacenie mieszkowe?

Podobnie jak w AZS, rogowacenie mieszkowe jest związane ze stanem zapalnym. Z tą różnicą, że w przypadku rogowacenia stan ten nie dotyczy całej skóry, a mieszków włosowych. Objawia się on zmianami skórnymi w postaci niewielkich, czerwonawych (czasami fioletowawych lub brunatnych) grudek i plamek, przypominających tzw. gęsią skórkę. Mogą się pojawić na każdej owłosionej części ciała, najczęściej występują jednak na ramionach i udach, nieco rzadziej także na twarzy (na policzkach i brwiach) oraz pośladkach (Kwiek 2022). Zmiany skórne powstające w wyniku rogowacenia mieszkowego nie są bolesne. Mogą jednak uciążliwie swędzieć, co oczywiście prowadzi do chęci drapania – a to z kolei może spowodować stany zapalne.

Przyczyny rogowacenia

Jaka jest patogeneza rogowacenia mieszkowego? Wciąż do końca nie wiadomo. Istnieje kilka hipotez na ten temat. Według jednej z nich czopy rogowe mogą się pojawiać w ujściach mieszków włosowych w wyniku nieprawidłowej keratynizacji nabłonka (Jakubowicz-Zalewska i in. 2022). Najprawdopodobniej do rogowacenia prowadzi zaburzenie procesów keratynizacji w połączeniu z nadmiernym tworzeniem substancji rogowej (lub jej niedostatecznym usuwaniem). Na intensywność zmian wpływają czynniki zewnętrzne (np. temperatura) oraz emocje pacjenta. Rogowacenie mieszkowe jest nieuleczalne, ale odpowiednia pielęgnacja skóry zmniejszy uciążliwość choroby i może nawet sprawić, że rogowacenie stanie się niemalże niezauważalne.

Warto dodać, że nieprawidłowe rogowacenie jest związane z zaburzeniem bariery naskórkowej – i stąd wzajemna relacja rogowacenia mieszkowego i atopii, w której bariera ta także jest osłabiona.

Choroby współwystępujące

Rogowacenie mieszkowe często współwystępuje z innymi chorobami. Wśród nich wymienia się otyłość, cukrzycę, rybią łuskę, niedożywienie i zaburzenia hormonalne. KP jest również związane z zespołem Downa i zespołem Noonana (Pennycook, McCready 2021). Największy związek zaobserwowano jednak w odniesieniu do atopowego zapalenia skóry. Rogowacenie mieszkowe jest jednym z kryteriów mniejszych rozpoznania AZS wg Hanifina i Rajki, a jego występowanie w przebiegu dziecięcej postaci atopii jest oznaką ciężkiego przebiegu tej dermatozy (Jakubowicz-Zalewska i in. 2022).

W związku z tym, że rogowacenie mieszkowe może współistnieć z innymi chorobami, lekarz prowadzący rozpoznanie zawsze musi przeprowadzić dokładny wywiad i diagnostykę w celu sprawdzenia, czy nie jest to objaw innej (czasami rzadkiej) choroby.

Jak leczyć rogowacenie mieszkowe?

Rogowacenie mieszkowe zazwyczaj ustępuje wraz z wiekiem (średni wiek, w którym stan pacjenta się poprawia, to 16 lat). W niektórych wypadkach objawy mogą się jednak z czasem nasilać (Hwang, Schwartz 2008). Podstawą terapii jest, podobnie jak w AZS, prawidłowa pielęgnacja skóry. Co to znaczy? Przede wszystkim stosowanie łagodnych mydeł oraz zapobieganie wysuszaniu skóry. W tym celu pacjent powinien stosować emolienty, czyli specjalistyczne kosmetyki nawilżające, które pomagają odtworzyć barierę chroniącą skórę przed utratą wody (więcej o emolientach możesz przeczytać w naszym artykule: emolienty w terapii azs).

Oprócz kosmetyków nawilżających w leczeniu rogowacenia wykorzystuje się łagodne środki złuszczające (np. mocznik w stężeniach powyżej 10%), leki przeciwzapalne oraz różne terapie laserowe (Pennycook, McCready 2021). W przypadku laseroterapii trzeba brać pod uwagę subiektywne odczuwanie bólu i obraz kliniczny choroby i na ich podstawie dobrać odpowiednią technikę: laser neodymowo-yagowy, laser frakcyjny czy pulsacyjny laser barwnikowy. Jak pokazały badania, laser frakcyjny poprawia stan kliniczny nawet u 70% pacjentów z rogowaceniem mieszkowym (Jakubowicz-Zalewska i in. 2022). Z drugiej strony terapia laserem może czasami wywołać niepożądane skutki uboczne, np. u kilku pacjentów leczonych pulsacyjnym laserem barwnikowym stwierdzono ból, obrzęk i powstawanie strupów (Maghfour i in. 2022).

Ważnym elementem terapii jest także edukacja pacjenta, który musi zrozumieć charakter choroby oraz to, że jest ona nieuleczalna. Przy zachowaniu właściwej pielęgnacji jest jednak możliwe znaczne ograniczenie uciążliwości.

Bibliografia:

Hwang, S., & Schwartz, R. A. (2008). Keratosis pilaris: a common follicular hyperkeratosis. Cutis, 82(3), 177-180.

Jakubowicz-Zalewska O., Nowowiejska J., Flisiak I. (2022). Rogowacenie mieszkowe u dzieci i młodzieży – poważny problem estetyczny. https://podyplomie.pl/dermatologia/37624,rogowacenie-mieszkowe-u-dzieci-i-mlodziezy-powazny-problem-estetyczny dostęp: 26.09.2022

Kwiek, B. (2022). Rogowacenie mieszkowe – bliski krewny atopowego zapalenia skóry. Atopia Rok szkolny 2022/2023

Maghfour, J., Ly, S., Haidari, W., Taylor, S. L., Feldman, S. R. (2022). Treatment of keratosis pilaris and its variants: a systematic review. Journal of Dermatological Treatment, 33(3), 1231-1242.

Pennycook, K. B., McCready, T. A. (2021). Keratosis pilaris. In StatPearls [Internet]. StatPearls Publishing. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK546708/ dostęp: 26.09.2022

Reddy, S., & Brahmbhatt, H. (2021). A narrative review on the role of acids, steroids, and kinase inhibitors in the treatment of keratosis pilaris. Cureus, 13(10).