Atopowe zapalenie skóry jest chorobą, z którą trudno żyć – tym bardziej że towarzyszy mu grono chorób współistniejących. Jednym z takich schorzeń są zaburzenia snu. Szacuje się, że problemy ze snem występują u 47%–80% dzieci i nawet do 90% dorosłych z atopią (Bawany i in. 2021). To dla osób z AZS ogromna trudność, która przekłada się na jakość życia, problemy z koncentracją i większe ryzyko zaburzeń psychicznych takich jak depresja. Czy można temu w jakiś sposób zaradzić? Jak poprawić jakość snu?
Czym są zaburzenia snu?
Zacznijmy od tego, że zaburzenia snu to szeroki termin, który wcale nie musi oznaczać bezsenności. Owszem, wśród nich znajdują się dolegliwości takie jak bezsenność i obturacyjny bezdech senny, ale obejmują one także mniej „dotkliwe” nieprawidłowości, jak chociażby zakłócony sen. Mając to na uwadze, dane o częstotliwości zaburzeń snu u atopików są zrozumiałe. Towarzyszący egzemie ostry świąd powoduje, że atopicy często wybudzają się w trakcie nocy. Oczywiście nie oznacza to, że pacjenci z AZS nie cierpią także na poważniejsze zaburzenia snu. Jednak wśród najczęściej zgłaszanych problemów są trudności z zasypianiem i przebudzeniem, częste i długie wybudzenia w nocy oraz nadmierna senność w ciągu dnia (Bawany i in. 2021). Częstość występowania i intensywność podobnych zaburzeń wzrasta wraz z nasileniem objawów egzemy.
Konsekwencje problemów ze snem
Trzeba pamiętać, że zaburzenia snu pociągają za sobą istną lawinę problemów. Spada poziom zadowolenia z życia, a wykonywanie prostych codziennych zadań staje się trudniejsze. Wzrasta nadpobudliwość i trudno jest skupić uwagę, co prowadzi do nerwów i problemów emocjonalnych. Zakłócenia snu wiążą się także z zaburzeniami neuropsychiatrycznymi, np. depresją lub lękiem (Fishbein i in. 2021). Warto dodać, że w przypadku dzieci z atopią, wiele z tych problemów przechodzi również na rodziców. Zaburzenia snu zgłasza nawet do 65% rodziców młodych pacjentów z AZS (Bawany i in. 2021). Widok dziecka, które cierpi i z powodu świądu nie może się wyspać, nie należy do przyjemnych. Nie ma co się więc dziwić, że odbija się to na psychice rodziców.
Powody zaburzeń snu u pacjentów z egzemą
Przyczyny, dla których atopicy doświadczają tak często zaburzeń snu, nie są do końca jasne. Oczywiście na pierwszy plan wysuwa się wspomniany wcześniej uporczywy świąd. Wielu naukowców uważa jednak, że choć świąd oczywiście przyczynia się do problemów ze snem, to nie wyjaśnia ich całkowicie. Zdaje się to potwierdzać fakt, że dzieci z AZS w okresie remisji wciąż wykazują więcej zaburzeń snu niż dzieci zdrowe (Camfferman i in. 2010).
Jeśli więc nie świąd, to co? Badacze postulują trzy kolejne hipotezy: stres, zaburzenia wydzielania melatoniny oraz zaburzenia sensoryczne. Długotrwały stres przyczynia się do zaburzeń snu (Gajda, Biskupek-Wanot 2020), a wiadomo, że stres jest niestety nieodłączną częścią egzemy. AZS wpływa m.in. na samoocenę (przyznaje to nawet 80% badanych, por. Kasznia-Kocot i in. 2014), co oczywiście przekłada się na stan emocjonalny pacjentów, a w dalszej perspektywie na jakość ich snu.
Co z melatoniną? Jest to hormon malowniczo nazwany w jednym z artykułów „biochemicznym substratem ciemności” (Skwarło-Sońta, 2014). Gdy zapada zmrok, w naszym organizmie (a dokładnie w szyszynce) syntetyzowana jest melatonina, pełniąca funkcję swoistego zegara mówiącego nam, że jest noc i mamy iść spać. Dlaczego jest to ważne dla atopików? Okazuje się bowiem, że tylko 22% pacjentów z AZS ma prawidłowy wzorzec wydzielania melatoniny (Bawany i in. 2021).
Na problemy ze snem wpływają także nieprawidłowości w przetwarzaniu sensorycznym (Wojciechowska i in., 2014, s. 243). Może to być prawdopodobną przyczyną zaburzeń snu u atopików, ponieważ jak wykazały badania przeprowadzone wśród dzieci w wieku 3-10 lat, u dzieci z AZS w porównaniu z grupą kontrolną występuje wyższa wrażliwość sensoryczna oraz niższa jakość snu (Shani-Adir i in., 2009).
Mamy więc trzech kandydatów na czynniki wywołujące zaburzenia snu u pacjentów z egzemą: świąd, stres i zaburzenia wydzielania melatoniny. Możliwym rozwiązaniem jest także kombinacja wszystkich czterech przyczyn.
Jak poprawić jakość snu u osób z AZS?
Podstawową metodą poprawy jakości snu, gdy choruje się na atopię, jest po prostu terapia AZS. Jak wykazały badania, im silniejsze objawy egzemy, tym większe problemy ze snem. Zatem lecząc AZS, jednocześnie wpływasz pozytywnie na to, jak się wysypiasz. Oczywiście łatwiej powiedzieć niż zrobić. Atopia, m.in. ze względu na przewlekły charakter, jest bardzo trudna w leczeniu. Pamiętaj, żeby zawsze stosować się do zaleceń lekarza. A jeśli interesują Cię nowe trendy w terapii AZS, to zajrzyj do naszego artykułu na ten temat. Dobrym pomysłem jest także spanie w bawełnianych rękawiczkach, które pomogą unikać drapania i przez to wybudzenia, a także nałożenie przed snem balsamu nawilżającego łagodzącego świąd.
Oczywiście to nie wszystko, co możesz zrobić dla poprawy jakości snu. Warto zwracać uwagę na wszelkie czynniki zaburzające nocną syntezę melatoniny, czyli np. światło generowane przez urządzenia elektroniczne (Skwarło-Sońta 2014). Dlatego powszechnie uważa się, że z podobnych urządzeń powinno się przestać korzystać na minimum godzinę przed pójściem do łóżka.
Zadbaj także o warunki panujące w sypialni. Powinny w niej panować absolutne ciemności (co sprzyja produkcji melatoniny). Ważne jest również przewietrzenie pomieszczenia przed snem oraz panująca w nim temperatura i wilgotność powietrza. Sypialnia powinna być chłodna: dla dzieci z AZS najlepszą jakość snu zapewnia temperatura 18°C oraz wilgotność powietrza ok. 40% (Rzadkowolska, Żebrowska 2021).
Melatonina na poprawę snu
Na koniec warto wspomnieć o suplementacji melatoniny. W Internecie często można znaleźć informacje, że to dobra metoda dbania o higienę snu. Tymczasem naukowe dowody na jej skuteczność są mieszane. Nie ma więc pewności, że suplementacja melatoniną pozwoli leczyć zaburzenia rytmu dobowego, natomiast istnieją obawy dotyczące długoterminowego bezpieczeństwa takiej suplementacji (Bawany i in. 2021). Niemniej jednak na rynku znajdziesz lek z melatoniną, który ma wskazania z Charakterystyki Produktu Leczniczego. ChPL to podstawowy dokument opisujący dopuszczony do obrotu farmaceutycznego lek. Na temat melatoniny możemy w nim przeczytać, że „jest wskazana jako środek pomocniczy w leczeniu zaburzeń rytmu snu i czuwania np. związanych ze zmianą stref czasowych lub w związku z pracą zmianową. Lek ułatwia także regulację zaburzeń dobowego rytmu snu i czuwania u pacjentów niewidomych” (por. Charakterystyka Produktu Leczniczego Melatonina). Dlatego choć suplementacja melatoniną to dla wielu badaczy wciąż kontrowersyjny temat, to można śmiało powiedzieć, że wykazuje ona potencjał poprawy jakości snu.
Bibliografia:
Bawany, F., Northcott, C. A., Beck, L. A., Pigeon, W. R. (2021). Sleep disturbances and atopic dermatitis: relationships, methods for assessment, and therapies. The Journal of Allergy and Clinical Immunology: In Practice, 9(4), 1488-1500.
Camfferman, D., Kennedy, J. D., Gold, M., Martin, A. J., & Lushington, K. (2010). Eczema and sleep and its relationship to daytime functioning in children. Sleep medicine reviews, 14(6), 359-369.
CHARAKTERYSTYKA PRODUKTU LECZNICZEGO Melatonina LEK-AM, 1 mg, tabletki Melatonina LEK-AM, 3 mg, tabletki Melatonina LEK-AM, 5 mg, tabletki DATA ZATWIERDZENIA LUB CZĘŚCIOWEJ ZMIANY TEKSTU CHARAKTERYSTYKI PRODUKTU LECZNICZEGO 17.02.2022 r
Fishbein, A. B., Cheng, B. T., Tilley, C. C., Begolka, W. S., Carle, A. C., Forrest, C. B., Griffith, J. W. (2021). Sleep disturbance in school-aged children with atopic dermatitis: prevalence and severity in a cross-sectional sample. The Journal of Allergy and Clinical Immunology: In Practice, 9(8), 3120-3129.
Gajda, E., Biskupek-Wanot, A. (2020). Stres i jego skutki. DOI: 10.16926/afips.2020.07
Kasznia-Kocot, J., Reichmann, K., & Wypych-Ślusarska, A. (2014). Wybrane aspekty jakości życia w atopowym zapaleniu skóry. Medycyna Środowiskowa-Environmental Medicine, 2(17), 42-51.
Kawalec, A., Pawlas, K. (2013). Czynniki środowiskowe wpływające na sen oraz zachowywanie higieny snu. Problemy Higieny i Epidemiologii, (94), 1.
Rzadkowolska, K., Żebrowska, A. (2021). ATOPIC DERMATITIS–THE IMPACT OF LIFESTYLE ON THE COURSE OF THIS DISEASE. Pielęgniarstwo w Opiece Długoterminowej/Long-Term Care Nursing, 5(4), 325-335.
Shani-Adir, A., Rozenman, D., Kessel, A., & Engel-Yeger, B. (2009). The Relationship Between Sensory Hypersensitivity and Sleep Quality of Children with Atopic Dermatitis. Pediatric Dermatology, 26(2).
Skwarło-Sońta, K. (2014). Melatonina: hormon snu czy hormon ciemności?. Kosmos, 63(2), 223-231.
Wojciechowska, M., Hnatyszyn-Dzikowska, A., Beck, A. (2014). Społeczna perspektywa atopowego zapalenia skóry. Alergia Astma Immunologia, 19(4), 240-246.
