Skóra atopowa, sucha i łuszcząca się wymaga szczególnej troski. Podstawą pielęgnacji są emolienty, czyli specjalistyczne dermokosmetyki. Na co zwrócić uwagę, wybierając emolient? Jakich składników szukać, a jakich unikać? Dowiedz się, jak powinien wyglądać skład emolientów, aby zapewnić skuteczną pielęgnację wrażliwej i problematycznej skóry.

Czym są emolienty?

Pierwotnie określenie „emolient” dotyczyło składników kosmetyków o właściwościach nawilżających i natłuszczających. Aktualnie tego terminu używa się w stosunku do gotowego kosmetyku [1]. Zatem emolienty to specjalistyczne dermokosmetyki nawilżające i natłuszczające, które pomagają odbudować barierę skórną i ograniczyć przeznaskórkową utratę wody TEWL (ang. transepidermal water loss). Choć nie są lekami, to stanowią podstawę terapii atopowego zapalenia skóry (AZS) [2].

Obecnie stosuje się głównie emolienty plus, które zawierają dodatkowe składniki aktywne. Dzięki temu działają także przeciwświądowo i przeciwzapalnie, mogą także hamować wzrost bakterii czy przywracać homeostazę mikrobiomu skóry [3].

Badania wskazują, że emolienty należy stosować także w okresach remisji, czyli wtedy gdy objawy AZS znikają. Dzięki temu można wydłużyć te okresy, a tym samym dłużej cieszyć się „zdrową” skórą [4]. Skąd cudzysłów w słowie „zdrową”? Stąd, że skóra w AZS może być tylko pozornie zdrowa. Nawet wtedy, gdy objawy się cofają, bariera skórna atopików wciąż jest osłabiona, a choroba można w każdej chwili wrócić, np. wskutek narażenia na drażniące skórę składniki kosmetyków.

Skład emolientów: podstawą jest nawilżenie

Każdy dobry emolient powinien zawierać substancje, które intensywnie nawilżają skórę, ale jednocześnie nie naruszają jej naturalnej bariery ochronnej. W tym celu wykorzystuje się m.in. humektanty, czyli związki chemiczne mające zdolność do wiązania wody z otoczenia i zatrzymywania jej w naskórku [5]. Do najważniejszych składników o działaniu nawilżającym należą:

• Gliceryna. To silny humektant znany ze swoich zdolności do zatrzymywania wody w naskórku. Skutecznie nawilża i zapobiega utracie wilgoci. Ponadto gliceryna ma właściwości konserwujące oraz ułatwia wchłanianie innych składników aktywnych kosmetyków [6]. Dowiedz się więcej o glicerynie w kosmetykach na AZS.
• Mocznik. Jest to humektant o silnym działaniu nawilżającym. W wyższych stężeniach (powyżej 10%) mocznik wykazuje działanie keratolityczne, czyli złuszczające zrogowaciałą warstwę naskórka [7]. Więcej przeczytasz tutaj: Mocznik w kosmetykach na AZS. Działanie i bezpieczeństwo.
• Oleje roślinne. Mają wysoką zawartość nienasyconych kwasów tłuszczowych, dzięki czemu pomagają w odbudowie lipidów naskórka [1]. Ze względu na właściwości nawilżające szczególnie polecane są m.in. olej słonecznikowy oraz olej z masłosza (czyli masło shea). Poznaj bliżej te składniki: olej słonecznikowy i masło shea.
• Skwalan. To emolient o ogromnym potencjale nawilżającym. Dodatkowo ma właściwości antyoksydacyjne, wzmacnia naturalną barierę lipidową skóry oraz pomaga w ujędrnieniu skóry [8]. Chcesz wiedzieć więcej? Przeczytaj artykuł: Skwalan – czym jest? Jakie ma właściwości?

Dobry skład emolientów powinien zawierać składniki okluzyjne

Niektóre składniki kosmetyków mają właściwości okluzyjne. Oznacza to, że tworzą na powierzchni skóry hydrofobową warstwę (nazywaną czasem warstwą okluzyjną). Utworzona powłoka zapobiega ucieczce wody z naskórka wskutek parowania. W ten sposób nie tylko poprawiają nawilżenie skóry, ale także uszczelniają przestrzenie międzykomórkowe oraz zwiększają integralność bariery naskórkowej, chroniąc skórę przed czynnikami drażniącymi [9]. Wśród składników okluzyjnych warto wymienić:

• Parafina i wazelina. To jedne z najczęściej używanych składników okluzyjnych. Tworzą na skórze barierę ochronną, która pomaga zatrzymywać w skórze wilgoć, a także zabezpiecza ją przed działaniem czynników zewnętrznych takich jak zanieczyszczenia powietrza [1]. Olej parafinowy i wazelinę uważa się raczej za bezpieczne, jednak zebrały się wokół nich pewne kontrowersje. Więcej za chwilę.
• Lanolina. Tzw. wosk zwierzęcy, jest to substancja produkowana przez gruczoły łojowe owiec. Pozyskuje się jako produkt uboczny oczyszczania surowej wełny owczej. Jako składnik kosmetyczny lanolina nawilża i chroni skórę, wspomaga odbudowę bariery naskórkowej i tworzy na powierzchni skóry warstwę okluzyjną [10].
• Gliceryna. Wprawne oko z pewnością wyłapało, że glicerynę wymieniliśmy już wyżej. Cóż, jest ona nie tylko humektantem, ale ma także działanie okluzyjne. Tworzy barierę chroniącą skórę przed utratą wody oraz zabezpieczającą ją przed szkodliwym działaniem czynników zewnętrznych.

Składniki o dodatkowych właściwościach

Nawilżenie i okluzja to podstawa działania emolientów, jednak nowoczesne preparaty mają także inne właściwości. W zależności od potrzeb, można szukać dermokosmetyków ze składnikami o działaniu przeciwświądowym (np. mentol), przeciwstarzeniowym (np. retinol lub kwas hialuronowy) czy antybakteryjnym (np. kwas mlekowy, olej konopny czy szałwia). Potencjalnie pożądanych składników emolientów jest bardzo dużo, a wiele zależy od indywidualnych cech skóry oraz osobistych preferencji. Dlatego nie sposób wymienić wszystkie w jednym artykule. Warto jednak wspomnieć o absolutnej innowacji w pielęgnacji skóry atopowej, łuszczycowej, suchej i wrażliwej, mianowicie kwasach humusowych.

Substancje humusowe (wśród nich przede wszystkim kwasy huminowe i kwasy fulwowe) to organiczne związki wszechobecne w środowisku wodnym i lądowym. W różnych postaciach (np. wód humusowych lub ekstraktów torfowych) są wykorzystywane od setek lat, choć dopiero od niedawna ich właściwości są potwierdzane naukowo. Badania wykazały, że kwasy humusowe m.in. działają przeciwzapalnie i przeciwalergicznie, mają właściwości antyoksydacyjne oraz wspomagają gojenie ran [11, 12]. Więcej dowiesz się z naszego artykułu: kwasy humusowe: właściwości przeciwzapalne.

Polskimi produktami, które wykorzystują moc substancji humusowych, są kosmetyki Humitopic. Zawierają one kwasy huminowe i fulwowe połączone w unikatowej cząsteczce H4topic – complex®. Formuła ta zapewnia maksymalne korzyści z zastosowania substancji humusowych. W efekcie kosmetyki Humitopic mają wielokierunkowo działanie i zapewniają doskonałą pielęgnację problematycznej skóry.

Skład emolientów – na co uważać?

Do tej pory skupiliśmy się na składnikach, które dobry emolient powinien zawierać. A czy są substancje, których należy unikać? Jak najbardziej.

Na pierwszy ogień obiecane kontrowersje wokół parafiny. Warto wiedzieć, że nie jest ona taka idealna i nie nadaje się do wszystkich typów skóry. Ma działanie komedogenne, czyli powoduje powstawanie zaskórników. Nie powinny więc jej stosować osoby z tłustą cerą. Co więcej, długotrwałe stosowanie kosmetyków opartych o olej parafinowy lub wazelinę może osłabić naturalną barierę hydrolipidową. Warto więc być ostrożnym. Choć ogólnie parafina jest uznawana za bezpieczną, to osobom ze skórą wrażliwą czy atopową może zaszkodzić.

Inne składniki emolientów, na które warto uważać, to m.in. parabeny i konserwanty, syntetyczne substancje zapachowe oraz SLS. Pamiętajmy, że mówimy tu przede wszystkim o skórze osób z AZS. Np. stosowane w odpowiednich dawkach parabeny nie wykazują działania uczulającego, ale tylko w przypadku skóry zdrowej. Inaczej ma się sprawa gdy mowa o skórze atopowej, gdzie osłabiona bariera skórna i stany zapalne stanowią dodatkowy czynnik ryzyka rozwoju alergii kontaktowej. Zatem wymienione składniki mogą podrażniać delikatną skórę oraz wywoływać reakcje alergiczne i osoby z AZS powinny ich raczej unikać.

Skład emolientów w Polsce

Tyle teorii, a jak to wygląda w praktyce? Czy dostępne w Polsce emolienty spełniają wymogi dobrego składu, który powinien być możliwie prosty, a jednocześnie skuteczny? Aby odpowiedzieć na te pytanie sprawdźmy wyniki dwóch badań.

Skład emolientów – badanie z 2012 roku

W pierwszym, z 2012 roku, przeanalizowano skład 177 emolientów (w tym m.in. kremów, balsamów, żeli, emulsji do pielęgnacji oraz kremów do rąk) z ofert aptek internetowych [13]. Łącznie zawierały one 522 unikatowe składniki, z czego 49 uznano za „problematyczne” (na podstawie załączników do Dyrektywy Europejskiej identyfikujących składniki, których stosowanie w kosmetykach podlega ograniczeniom). Wśród nich znalazły się 24 konserwanty, 15 substancji zapachowych i 6 filtrów słonecznych. Składniki te zawierało aż 140 produktów, a więc 79% ze wszystkich analizowanych preparatów. Warto dodać, że za składnik problematyczny nie została uznana parafina ciekła, która znalazła się w składzie 46% produktów. Jak pisaliśmy wyżej, parafina jest jak najbardziej bezpieczna, ale jednak nie nadaje się do każdego typu skóry. Potencjalnie ilość „problematycznych” kosmetyków jest więc nawet większa. Oprócz parafiny najczęściej spotykanymi składnikami aktywnymi były: trójglicerydy kwasu kaprylowego i kaprynowego (33%), alkohol cetearylowy (27%) oraz alantoina (27%).

„Wybór emolientu z ogromnej oferty aptek jest nie tylko wielkim wyzwaniem, lecz także wiąże się z istotnym ryzykiem dla pacjenta” – podsumowują autorzy badania.

Skład emolientów – badanie z 2024 roku

W drugim badaniu przeanalizowanych preparatów było co prawda trochę mniej, bo 80 (50 produktów pielęgnacyjno-ochronnych oraz 30 kosmetyków myjących), ale za to jest ono bardziej aktualne, bo z 2024 roku [14]. Kryterium włączenia preparatu do analizy było, aby w opisie produktu znalazłs się informacja „atopowe zapalenie skóry”, „AZS”. W analizowanych emolientach znalazły się 433 unikatowe składniki. Substancje problematyczne były zawarte w 60 preparatach, a więc 75%, co jest wynikiem zbliżonym do wcześniejszego badania.

Można więc pokusić się o wniosek, że przez ponad 10 lat w kwestii bezpieczeństwa składu emolientów dostępnych w Polsce niewiele się zmieniło. Parafina ciekła to nadal najczęściej występujący składnik nawilżający (znalazł się w 36% preparatów). Co ciekawe, 8 preparatów nie miało w składzie ani jednego emolientu (rozumianego jako substancja natłuszczająca i pośrednio nawilżająca). Jak piszą autorzy, „skutkuje to bardzo ograniczonym lub nawet znikomym działaniem terapeutycznym i profilaktycznym dla pacjentów z AZS”. A przecież analizowane były preparaty, w których opisach znajdowały się słowa „atopowe zapalenie skóry”, „AZS”!

Wszystko to pokazuje, że wybór kosmetyków do pielęgnacji skóry atopowej to naprawdę wyjątkowo trudne zadanie. Nie dość, że na osoby z AZS czyha wiele składników „problematycznych”, to jeszcze opisom niektórych produktów nie można do końca ufać. Trzeba więc posiłkować się swoją wiedzą na temat poszczególnych składników – skład preparatu nikogo nie okłamie.

Humitopic – kosmetyki z kwasami humusowymi do skóry atopowej

Zatem jaki emolient wybrać? Polecamy kosmetyki Humitopic. Ich skład został pieczołowicie opracowany tak, żeby zapewnić skuteczną pielęgnację skóry problematycznej. Nie zawierają substancji zapachowych i sztucznych barwników, więc ich potencjał uczulający jest znikomy. Za to zawierają mnóstwo drogocennych składników działających przeciwzapalnie, nawilżająco i regenerująco, takich jak skwalan, naturalne oleje roślinne, gliceryna, mocznik czy mączka owsiana. A to wszystko wzmocnione innowacyjną cząsteczką H4topic – complex®, czyli unikatowym połączeniem kwasów huminowych i fulwowych. To coś, czego nie znajdziesz w żadnych innych kosmetykach.

Bibliografia:

[1] Kamińska, E. (2018). Rola emolientów w atopowym zapaleniu skóry u dzieci. Journal of Mother and Child, 22(4), 396-403.

[2] Hon, K. L., Kung, J. S. C., Ng, W. G. G., & Leung, T. F. (2018). Emollient treatment of atopic dermatitis: latest evidence and clinical considerations. Drugs in context, 7.

[3] Mazur, M. (2019). Najnowsze wytyczne leczenia AZS. https://www.wiadomoscidermatologiczne.pl/artykul/najnowsze-wytyczne-leczenia-azs-2019 dostęp: 07.10.2024

[4] Ng, J. P. X., Liew, H. M., Ang, S. B. (2015). Use of emollients in atopic dermatitis. Journal of the European Academy of Dermatology and Venereology, 29(5), 854-857.

[5] Śliwa, K., Sikora, E., & Ogonowski, J. (2011). Kosmetyki do pielęgnacji skóry atopowej. Wiadomości Chemiczne, (65, 7-8), 651-673.

[6] Mast, R. (2018). Functions of glycerine in cosmetics. In Glycerine (pp. 223-275). CRC Press.

[7] Wszołek, K. i Piotrowska, A. (2019). Analiza składu wybranych kosmetyków dla pacjentów onkologicznych. Kosmetologia Estetyczna, 8(5), 575-580.

[8] Małysa, A. i Kowalska, M. (2016). Rola skwalanu z oliwy z oliwek w kształtowaniu właściwości fizykochemicznych i użytkowych dwufazowych płynów do kąpieli. Rośliny w nowoczesnej kosmetologii, 77-92.

[9] Welz-Kubiak, K., & Reich, A. (2016). The role of emolients in the daily skin care. In Forum Dermatologicum (Vol. 2, No. 1, pp. 20-23).

[10] Arct, Jacek & Pytkowska, Katarzyna & Glowacka, Kinga. (2014). Lanolina i surowce z niej otrzymywane we współczesnej kosmetologii. Świat Przemysłu Kosmetycznego. 03. 49-53.

[11] Winkler, J., Ghosh, S. (2018). Therapeutic Potential of Fulvic Acid in Chronic Inflammatory Diseases and Diabetes. Journal of diabetes research, 2018, 5391014.

[12] van Rensburg, C. E. (2015). The antiinflammatory properties of humic substances: a mini review. Phytotherapy Research, 29(6), 791-795.

[13] Kordus, K., Śpiewak, R. (2012). Emolienty z apteki-pomoc czy zagrożenie dla chorych na wyprysk. Alergia Astma Immunol, 17(3), 147-53.

[14] Wojtas D, Rogalska M. (2024). Analiza składu wybranych emolientów przeznaczonych dla skóry atopowej. Aesth Cosmetol Med. 13(3):85-93. https://doi.org/10.52336/acm.2024.014